الموجز فی الاصول الفقه

این کتاب یکی از آثار و تألیفات آیت الله جعفر سبحانی تبریزی است که به زبان عربی نوشته شده است. این کتاب هم اینک در حوزه های علمی و دانشگاهی به عنوان متن درسی تدریس می شود و جایگاه ویژه خود را پیدا کرده است. موضوع این کتاب اصول فقه شیعه است که مهم ترین مسائل اصولی را مورد بحث قرار می دهد مسائلی که اساس استنباط احکام شرعی از منابع مشخص مربوط به احکام محسوب می شوند. مقصود مولف از تألیف این کتاب آشنا کردن مبتدیان با مسائل اصول فقه است با پرهیز از اختصاری که در تفهیم مطالب، اخلال ایجاد کند و زیاده روی ای که خواننده را خسته و دلزده کند.

زندگینامه (آیت الله جعفر سبحانی تبریزی)
حضرت آیت الله جعفر سبحانی تبریزی در 28 شوال المکرم 1347 هـ.ق (20 فروردین 1308 ش) در تبریز در خانواده علم و تقوا و فضیلت دیده به جهان گشود. آیت الله حاج شیخ جعفر سبحانی پس از فراغت از تحصیلات ابتدایی در مکتب خانه مرحوم میرزا محمود فاضل به فراگیری متون ادب پارسی پرداخت و کتاب های گلستان و بوستان و تاریخ معجم و نصاب الصبیان و ابواب الجنان و... را فرا گرفت. در 14 سالگی رهسپار مدرسه علمیه طالبیه تبریز گردید. از اساتید ایشان می توان به آیت الله روح الله خمینی و حاج شیخ حسن نحوی و میرزا محمدعلی مدرس خیابانی صاحب ریحانة الادب و استاد علامه طباطبایی و... اشاره کرد. ایشان یکی از مدرسان دارالتبلیغ اسلامی قم به شمار می روند که در زمینه تاریخ ملل و کلام اسلامی تحقیق می کنند و همچنین وی موسس مرکز مطالعات کلام اسلامی (موسسه آموزشی و پژوهشی امام صادق (ع)) در قم (1359) است و یکی از اساتید برجسته حوزه علمیه قم است که در علم کلام سرآمد حوزه است. ایشان پس از درگذشت آیت الله شیخ جواد تبریزی و با استظهار به درخواست گروهی از مردم آذربایجان به صحنه مرجعیت وارد شد. از دیگر فعالیت های علمی و فرهنگی ایشان می توان به: تأسیس و نگارش دانشنامه کلام اسلامی، تأسیس مجله و مرکز تخصصی کلام اسلامی، تألیف کتب درسی دانشگاهی و حوزوی و عضویت در هیأت امنای دایرة المعارف اسلامی و.... اشاره کرد و از جمله آثار ایشان، الکتب الکلامیه و معجم المتکلمین، موسوعه طبقات الفقها، معجم التراث و الموسوعه الرجالیه، فروغ ابدیت، سیمای فرزانگان، آئین وهابیت و...

ساختاربندی کتاب:
این اثر مجموعه ای دو جلدی به شرح زیر است:
1- جلد اول: شامل یک مقدمه و 4 مقصد:
- مقدمه شامل 12 امر:
- امر اول: تعریف علم اصول
- امر دوم: تقسیم بندی مباحث علم اصول
- امر سوم: وضع
- امر چهارم: تقسیم دلالت به تصوری و تصدیقی
- امر پنجم: حقیقت و مجاز
- امر ششم: نشانه های حقیقت و مجاز
- امر هفتم: اصول لفظیه
- امر هشتم: اشتراک و ترادف
- امر نهم: استعمال لفظ مشترک در بیش از یک معنا
- امر دهم: حقیقة شرعیه
- امر یازدهم: صحیح و اعم
- امر دوازدهم: بحث مشتق
1- مقصد اول (اوامر):
فصل اول: ماده امر
فصل دوم: هیئت امر
فصل سوم: اجزاء
فصل چهارم: مقدمه واجب
فصل پنجم: تقسیمات واجب
فصل ششم: اقتضا کردن امر به شیء، نهی از ضد آن
فصل هفتم: نسخ وجوب
فصل هشتم: امر به امر فعل
فصل نهم: امر به شیء پس از امر به آن = امر دوباره به شیء
2- مقصد دوم (نواهی):
فصل اول: ماده و صیغه نهی
فصل دوم: اجتماع امر و نهی در شیء واحد با دو عنوان مختلف
فصل سوم: آیا نهی از شیء، مقتضی فساد آن است
3- مقصد سوم (مفاهیم):
امر اول: تعریف مفهوم و منطوق
امر دوم: تقسیم مدلول منطوقی به صحیح و غیر صحیح
امر سوم: نزاع در مفاهیم صغروی است
امر چهارم: تقسیم مفهوم به موافق و مخالف- مفهوم شرط- مفهوم وصف- مفهوم غایت- مفهوم حصر- مفهوم عدد- مفهوم لقب

2- جلد دوم: این جلد که در ادامه جلد نخست است دارای 5 مقصد به شرح زیر است:
4- مقصد چهارم (عموم و خصوص):
فصل اول: الفاظ عموم
فصل دوم: حقیقت یا مجاز بودن عام پس از تخصیص
فصل سوم: حجیت عام تخصیص خورده در مابقی
فصل چهارم: تمسک به عام قبل از فحص از مخصص
فصل پنجم: تخصیص عام با مفهوم
فصل ششم: تخصیص کتاب با خبر واحد
فصل هفتم: آمدن استثناء پس از جملات متعدد
فصل هشتم: نسخ و تخصیص
5- مقصد پنجم (مطلق و مقید و مجمل و مبین):
فصل اول: تعریف مطلق
فصل دوم: الفاظ مطلق
فصل سوم: مجاز شدن مطلق پس از تقید
فصل چهارم: مقدمات حکمت
فصل پنجم: تنافی مطلق و مقید
فصل ششم: محمل و مبین
6- مقصد ششم (حجیت و امارات):
مقام اول: قطع و احکام آن:
فصل اول: حجیت قطع
فصل دوم: تجری
فصل سوم: قطع طریقی و موضوعی
فصل چهارم: قطع قطاع
فصل پنجم: آیا معلوم بالاجمال همانند معلوم بالتفصیل است
فصل ششم: حجیت عقل
فصل هفتم: عرف و سیره
مقام دوم: احکام ظن معتبر:
فصل اول: حجیت ظواهر کتاب
فصل دوم: شهرت فتوایی
فصل سوم: حجیت سنتی که با خبر واحد حکایت شود
فصل چهارم: سخن درباره اجماع
فصل پنجم: حجیت قول لغوی (عالم لغت)
7- مقصد هفتم (اصول عملیه):
فصل اول: اصل برائت
فصل دوم: اصل تخییر
فصل سوم: اصل احتیاط
فصل چهارم: استصحاب
8- مقصد هشتم (در تعارض ادله شرعیه):
فصل اول: در جمع بین دو دلیل یا تعارض غیر مستقر
فصل دوم: تعارض مستقر یا اعمال ترجیح و تخییر
این کتاب در سال 1385 توسط انتشارات دارالفکر در قم چاپ و منتشر گردیده است و ترجمه این کتاب بر عهده استاد محسن غرویان و سید محمدرضا طالبیان بوده است.

Sources

Keywords