خلق‌ الاعمال (رساله جبر و تفویض)

این کتاب یکی از آثار و تألیفات محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی است. در این رساله کلامی و عربی، پیرامون مسئله قدر در افعال و چگونگی خلق اعمال بحث می کند. در آغاز رساله اقوال فلاسفه در این موضوع نقل شده پس از آن حق را که اهل بیت (ع) فرموده اند، می آورد. مولف در دیباچه رساله می نویسد: چون رخصت نداشتم از اسرار مسئله قدر سخن گویم و رازهای نهفته فاش سازم، به بازگو کردن سخنان دانشمندان اسلام و شمه ای از روش اهل الله بسنده می کنم. در بعضی از نسخه ها این رساله با عنوان صبر و تفویض و در بعضی دیگر با عنوان خلق الاعمال آمده است (خلق الاعمال- جبر و تفویض القدر و افعال العباد).

زندگینامه صدرالدین شیرازی (ملاصدرا):
محمد بن ابراهیم شیرازی ملقب به صدرالدین و مشهور به ملاصدرا یا صدرالمتالهین در حدود سال 979 یا 980 هجری قمری در شهر شیراز متولد شد. پدرش ابراهیم بن یحیی قوامی یکی از وزرای دولت صفویه و مردی با نفوذ و ثروتمند بود که با نهایت کوشش به تربیت و تعلیم یگانه پسر خود کمر همت بست. زندگانی ملاصدرا را می توان به سه دوره تقسیم نمود: 1- دوره طلبگی و تلمذ و بحث و مطالعه کتب قدما و آرای حکما در شیراز و اصفهان. در این دوره وی به تتبع و تفحص آرای فلاسفه و کلام و فلاسفه مشائی و اشراقی اشتغال داشت. 2- مرحله تهذیب نفس و ریاضت و مکاشفه در روستای کهک (در نزدیکی قم) که نهایتا به کشف حقایق ربانی و علوم الهی منجر گردید. 3- مرحله تألیف و تدریس در شیراز در مدرسه ای که الله وردی خان، والی فارس بنا نهاده بود. طی این دوره ملاصدرا تقریبا تمام آثار خود را تألیف کرد. ملاصدرا حکمت الهی و فلسفه اسلامی را وارد مرحله جدید کرد، وی در آنچه علم اعلی یا علم کلی یا فلسفه اولی با حکمت الهی خوانده می شود و تنها همین بخش است که به حقیقت، فلسفه است و فلسفه حقیقی خوانده می شود، مقام فلاسفه پیش را تحت شعاع قرار داد، اصول و مبانی اولیه این فن را تغییر داد و آن را بر اصولی خلل ناپذیر استوار کرد. آخوند تا پایان عمر در شیراز به تألیف و تدریس پرداخت و در این ایام هفت بار پای پیاده به مکه سفر کرد که در بازگشت از هفتمین سفر، در بصره در سال 1050 هجری قمری درگذشت.
اساتید: شیخ بهاءالدین عاملی مشهور به شیخ بهایی، میرداماد، میرابوالقاسم فندرسکی عارف و زاهد و ریاضی دان بی همتای آن عصر و...
شاگردان: ملاصدرا شاگردان بسیاری را تربیت کرد اما از مشهورترین آنها: ملامحسن فیض کاشانی و مولا عبدالرزاق لاهیجی بودند که هر دو علاوه بر داشتن سمت شاگردی، داماد وی نیز بودند.
آثار: الحکمة المتعالیه (اسفار اربعه)، شرح الهدایة، المبدا و المعاد، حدوث العالم، المشاعر، شرح شفا، الشواهد الربوبیه، اجوبة المسائل، تفاسیر بعضی از سوره های قرآن کریم و...

ساختاربندی کتاب:
این کتاب دارای مقدمه و عناوینی به شرح زیر است:
- چگونگی صدور فعل از آدمی
- نظریه مذهب اهل تفویض
- انتقاد از این نظریه
- نظریه پیرامون جبر
- انتقاد از نظریه فوق
- نظریه فلاسفه
- نظریه راسخان در علم
- نظریه مورد اختیار
- مثال هایی در مورد راه های چهارگانه
- یک مثال روشن در مذهب مختار
- اراده نفس مانند وجود آن است
- گلایه حکیم از روزگار
- متن عربی رساله خلق الاعمال
این رساله در کتابی به نام دو رساله فلسفی در بیان و اراده انسان چاپ شده است که یک رساله، رساله جبر و تفویض صدرالدین شیرازی است و رساله دیگر، رساله جبر و اختیار خواجه نصیرالدین طوسی است. این کتاب در سال 1363 توسط نشر علوم اسلامی در تهران به چاپ رسیده و منتشر گردیده است.

Sources

Keywords