مفهوم قدیش و اشکال مختلف آن در دین یهود

قدیش

«قدیش» به معنای تقدیس خداوند است و بعد از متن «شمع ییسرائل» جزء مشهورترین قسمتهای تفیلاست. قدیش با جمله «ییتگدل و ییتقدش» به معنی «بزرگ و مقدس باد» آغاز می شود. این جمله در کتاب یحزقل ناوی ذکر شده است که او نام خداوند را بدین گونه تقدیس می کند. در تلمود یروشلمی نیز گفته شده که در ایام قدیم به علت اهمیت بسیار باران در زندگی کشاورزان، مردم به هنگام بارش باران با این جمله به درگاه خداوند شکرگزاری می کردند. مفهوم اصلی قدیش در این جمله قرار گرفته است: «یهه شمه ربا موارخ؛ نام اعظم او تا ابد مبارک باشد.» دانیال نبی و حضرت داوود، این جمله را در تفیلا و دعاهای خود به کار برده اند. در زمانهای قدیم (دوران بت همیقداش)، تفیلای جماعتی بیشتر به صورت شنیدن دعا از زبان نمایندگان روحانی و پاسخ دادن به آنها بود.
به طور کلی در بت همیقداش، در پایان هر براخا و با شنیدن نام اعظم خداوند، مردم به جای گفتن «آمن»، این عبارت را به عبری (باروخ شم...) پاسخ می دادند. پس از ویرانی بت همیقداش نیز تا مدتی گفتن این عبارت همچنان رایج بود؛ اما کم کم مردم عادت کردند که در پایان تفیلاها این جمله را به زبان آرامی و به صورت «یهه شمه ربا» بگویند و در پایان براخاها نیز به جای آن از واژه «آمن» برای پاسخ دادن بهره گیرند. در دوران تلمود (حدود 2000 سال پیش) جمله هایی به عبارت «یهه شمه ربا» افزوده شدند که مجموعه قدیش را تشکیل دادند. قدیش در آن زمان یک دعا یا تفیلا به شمار می آمد که در پایان هر بحث و سخنرانی مذهبی خوانده می شد.

اشکال مختلف قدیش

امروزه قدیش به گونه های مختلفی خوانده می شود:
1- «نیمه قدیش» یا قدیش لعلا: در واقع، متن کامل و اصلی قدیش، همین قسمت است و در انواع دیگر قدیش نیز این بخش وجود دارد. وجه تمایز آنها، افزودن جمله هایی به نیمه قدیش است. معمولا آن را هنگام پایان یافتن بخش مقدماتی تفیلاها (پیش از آغاز لحش) یا پایان قرائت سفر تورا می خوانند. ترجمه نیمه قدیش به این شرح است:
نام خداوند بزرگ و مقدس است. (آمن)
در جهانی که با رضایت خویش خلق نموده و حکومت خود را بر آن قرار داده است، نجات انسانها را فراهم و ظهور ماشیح را تسریع فرماید. (آمن)
(امید که) در ایام زندگی شما و در دوران حیات همه یهودیان، (ظهور ماشیح) به زودی و در زمان نزدیک واقع شود و بگویید آمن. (آمن)
نام بزرگ خداوند در این جهان و تا ابد، متبارک، ممدوح، مفتخر، بلند مرتبه، برگزیده، مجلل و مورد تهلیل است. (آمن)
مقام او از تمام برکات، سرودها، مدحها و تمجیدهایی که برای او در این جهان گفته می شود، بالاتر است و بگویید آمن. (آمن)
2- «قدیش تیتقبال» و یا قدیش شالم: این قدیش را فقط شالیح صیبور (پیش نماز) پس از پایان متن اصلی تفیلا (لحش) می خواند و در آن تقاضای پذیرش تفیلای مردم از سوی خداوند گفته می شود.
3- قدیش «یهه شلاما»: در آن (افزون بر مضمون اصلی قدیش) از خداوند برای جماعت، سلامتی و سعادت طلب می شود و بیشتر پس از مطالعه و فراگیری تورای کتبی (تنخ) گفته می شود.
4- قدیش عل ییسرائل: در این قدیش که دارای قدیش یهه شلاما نیز هست، برای همه افرادی که به آموزش، فراگیری و ترویج علوم الهی مشغول هستند، خیر و برکت درخواست می شود. نیز پس از مطالعه و فراگیری تورای شفاهی (مانند میشنا، گمارا، زوهر) یا سخنرانی مذهبی هم گفته می شود. این قدیش را قدیش سوگواری یا قدیش یاتوم (به معنای یتیم) هم می نامند. علت این نامگذاری، آن است که بستگان درجه اول متوفی و بویژه فرزندان پسر، در یک سال پس از درگذشت میت، آن را همه روزه می گویند.
5- قدیش گادول: این قدیش در جمله اول با دیگر انواع آن تفاوت دارد و در ابتدا به جهان آخرت اشاره می کند، سپس مانند قدیش «عل ییسرائل» ادامه می یابد که به هنگام تشیع جنازه و پس از دفن میت خوانده می شود. همچنین هنگامی که عده ای دوره فراگیری یک جلد از میشنا یا گمارا را به پایان می رسانند، در مراسمی که به همین مناسبت برگزار می شود، آن را می خوانند.
در پایان همه قدیشها (غیر از نیمه قدیش) جمله «عوسه شالوم» خوانده می شود که مفهوم خلاصه آن چنین است: «خدایی که در جهان آفرینش صلح و آرامش برقرار کرده است، او با رحمتهایش صلح و آرامش را برای ما برقرار نماید.»

قدیش سوگواری

قدیش «عل ییسرائل» یا «یاتوم» از یک نظر اختصاص به افراد سوگوار دارد که در سال اول فوت بستگان درجه اول یا سالروز درگذشت آنها خوانده می شود. در متون مذهبی گفته شده است فردی که قدیش می گوید، باعث ارتقای روحانی والدینش می شود. چنانچه به مفهوم جملات قدیش توجه شود، ملاحظه می شود که در آن (قدیش عل ییسرائل) هیچ اشاره ای به جهان آخرت یا نجات و آمرزش روح میت نشده است، بلکه مضمون اصلی آن، اعتراف به قداست و بزرگواری خداوند است. معمولا فردی که با از دست دادن یکی از نزدیکان خود سوگوار می شود، اگر احساسات و افکار خود را کنترل نکند، ممکن است که به تقدیر الهی در وارد آمدن این مصیبت اعتراض کند یا آن را ناشی از بی عدالتی آفریدگار بداند. پس خواندن قدیش با توجه به مفاهیمی که در آن نهفته است، نشانه ایمان او، عادلانه دانستن حکم خداوند و تسلیم در برابر خواست و حکمت اوست.

نکاتی درباره قدیش

1- قدیش را تنها در حالی می گویند که 10 نفر مرد (بالاتر از 13 سال) در یک مکان حاضر باشند. (این جمع را «عسارا» یا «مینیان» می نامند).
2- چنانچه در شروع قدیش ده نفر حاضر بودند، اما پس از آن به طور اضطراری چند نفر خارج شوند، تا زمانی که دست کم 6 نفر حضور داشته باشند، می توان به گفتن قدیش ادامه داد.
3- همه کسانی که در محل حضور دارند (حد اقل 9 نفر به غیر از گوینده قدیش) باید کاملا به جملات آن توجه کنند و در پایان هر جمله، آمن را پاسخ دهند. چنانچه شماری از افراد حاضر در حال خواندن تفیلا (لحش) باشند که نمی توانند در میان آن جواب قدیش را بدهند، اگر دست کم 6 نفر از آنها قادر به پاسخ دادن باشند، می توان قدیش را آغاز کرد.
4- قدیش را به حالت ایستاده می گویند؛ اما می توان به حالت نشسته آن را پاسخ داد.
5- افزون بر کلمه آمن که باید در جواب قدیش گفته شود، از شروع قسمت «یهه شمه ربا»، دو جمله وجود دارد که حاضران باید آن را با صدای بلند و به طور کامل در جواب گوینده قدیش بخوانند.

Sources

Keywords