شخصیت و اندیشه های الهیاتی هانس کونگ

زندگی هانس کونگ

پروفسور هانس کونگ (Hans Kung)، الاهیدان و فیلسوف در سال 1928 در محلی به نام سورس در نزدیکی شهر لوزان سوئیس به دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی خود را در محل تولد به پایان برد و در سن بیست سالگی به رم رفت و در دانشگاه پاپی معروف به دانشگاه گریگوری، مشغول تحصیل در رشته فلسفه (سه سال) و الهیات (چهار سال) شد. پایان نامه دوره لیسانس خود را با عنوان "اومانیسم الحادی ژان پل سارتر" گذراند و تز الهیات خود را نیز با موضوع "کارل بارت" به پایان رساند. سپس جهت ادامه تحصیل به فرانسه رفت و طی سالهای 1955 تا 1957 در انستیتو کاتولیک و دانشگاه سوربن به تحصیل پرداخت. در آنجا نیز تحصیلات خود را با ترجمه تز الهیات خود به زبان فرانسه و دفاع مجدد از آن به پایان رساند و به لوزان بازگشت و مدت دو سال در کسوت کشیشی خدمت کرد. در سال 1960 دعوت دانشگاه توبینگن آلمان را برای تصدی کرسی استادی الهیات پذیرفت و تا زمان بازنشستگی در آنجا به تدریس و تحقیق مشغول بود. وی در 32 سالگی به استادی الهیات بنیادین (fundamental theology) در دانشگاه توبینگن رسید در سال 1962 به سمت مشاور رسمی پاپ یوهانس بیست و سوم در امور الهیاتی منصوب شد که در این سمت نقش بسیار مهمی در تشکیل شورای دوم واتیکان داشت.
فعالیتهای این شورا سبب شد سایر ادیان از جمله اسلام توسط کلیسای کاتولیک به رسمیت شناخته شود. کونگ در سال 1963 با تاسیس رشته الهیات تقریبی و نیز مؤسسه تحقیقاتی تقریب ادیان در دانشگاه توبینگن، کرسی تدریس این رشته جدیدالتاسیس و ریاست این مؤسسه را بر عهده می گیرد و در زمینه وحدت میان ادیان قدمهای مؤثری برمی دارد. در سال 1972 رابطه کونگ با کلیسای کاتولیک و پاپ به دلیل انتشار کتاب خطاناپذیری (Infallible ? London, 1971) تیره می شود و در نهایت از منصب کلیسایی عزل می گردد و اکنون کلیسای کاتولیک او را یک مسیحی نمی داند. کونگ در این کتاب، خطاناپذیری و معصوم بودن پاپ را نفی می کند. وی با تاسیس مؤسسه "اخلاق جهانی" در سال 1991، تلاشهای مستمری جهت گفتگوی میان تمدنها به ویژه گفتگو و وحدت میان ادیان به عمل آورده و در راستای این اقدام، به نقاط مختلف جهان (از جمله ایران در سال 1972) سفر کرده و در دانشگاه ها و مراکز مختلف فرهنگی به سخنرانی پرداخته است. بنابراین دکتر کونگ ریاست بنیاد اخلاق جهانی را نیز بر عهده دارد و از سال 1960 تا 1996 یعنی زمان بازنشستگی خود، به تدریس الهیات عام مشغول بوده و مدیریت موسسه تحقیقات عام (جهانی) را در دانشگاه توبینگن آلمان بر عهده داشت. از سال 1962 تا 1965 توسط پاپ ژان XXIII، به عنوان مشاور رسمی الهیات شورای واتیکان دوم منصوب شد. وی همچنین برای شورای تقابل در سال 1997، اقدام به طراحی و آماده سازی بیانیه مسئولیت های انسان کرد.

شخصیت هانس کونگ

اهمیت هانس کونگ در کاتولیک و مدرن بودن اوست. بر همین اساس در نوشته ها و آثار وی تلاش فراوانی جهت جمع میان سنت و مدرنیته به عمل آمده است. چنان که روشن است آیین کاتولیک به واسطه پایبندی به آموزه ها و دگماهای سنتی نتوانسته با مدرنیته سازگاری پیدا کند لذا الاهیدانان کاتولیک در جمع میان سنت و مدرنیته همیشه دچار تکلفات و مشکلاتی شده اند. اما به نظر می رسد هانس کونگ در این زمینه موفق بوده است، گرچه سنت گرایان به ویژه کاتولیک ها همیشه از این جهت او را مورد انتقاد قرار داده و حتی او را کاتولیک نمی دانند. از دیگر ویژگی های کونگ که در آثار و کتابهایش به وضوح آشکار است صریح نویسی و روان نویسی وی است. او افکار و دیدگاه های خود را بدون هیچ گونه پرده پوشی بیان می کند و می کوشد خواننده را به نوعی درگیر بحث کند. هانس کونگ یکی از برجسته ترین و پرآوازه ترین الهیات دانان کاتولیک معاصر به شمار می رود که آثارش از جمله آیا خدا وجود دارد؟ و درباره مسیحی بودن بسیار پرخواننده و در مواردی، بحث انگیز بوده است.
کونگ از نخستین کارش درباره هگل و بعدها اثر بزرگش راجع به مساله خدا تا نوشته ها و آثار اخیرش درباره اخلاق جهانی، به بحث و تامل و تحقیق در حوزه های مختلف فلسفه، الهیات، اصول عقاید و علوم جدید پرداخته است. یک موضوع مهم و همیشگی در تفکر هانس کونگ تاکید بر اهمیت گفتگو میان نحله ها و فرقه ها و جریان های مختلف در درون مسیحیت و گفتگوی میان ادیان جهان است. از باب نمونه، در رساله دکترایش در سال 1957، که راجع به نظریه برائت بود و در آن از دیدگاهی کاتولیک به بررسی آراء کارل بارت (الهیاتدان بزرگ پروتستان) در این باره پرداخت با وجود ملاحظات انتقادیش در مورد دیدگاه بارت، نشان داد که اختلاف آئین پروتستان و کلیسای کاتولیک رومی درباره نظریه برائت (Justification) بر خلاف آنچه در ظاهر به نظر می رسد چندان حاد نیست و همانندی های مهمی میان آنها وجود دارد. این نتیجه مشوق وی شد که به جستجوی راه هایی برای وحدت میان "کلیساهای" مسیحی بپردازد.

آزادی اندیشه

کونگ چنانچه در کتاب درباره مسیحی بودن تصریح می کند برای آزادی و استقلال اندیشه اهمیت بسیار قائل بود و همواره کوشیده درباره موضوعات و مسائل اساسی، خود به درستی بیندیشد (او در اینجا تصریح می کند که "جای هیچ آزادی نیست روح پرودگار نیز حضور ندارد." به دید او هیچ کس در کلیسا، چه آشکار و چه نهان، حق ندارد آزادی انسان ها را سرکوب کند و سلطه انسان بر انسان را جایگزین فرمانروایی خداوند سازد. او در دهه 60 میلادی به تعبیر دوی (Davey) در کتاب الهیات این نظر را به صراحت مطرح می ساخت که روح مسیحی، خاص عده ای ویژه نیست و همه معتقدان را در برمی گیرد، معتقد هیچ نیازی به واسطه میان خود و خدا ندارد. به عقیده کونگ "عهد جدید تایید کننده دسته بندی مسیحیان به روحانیون مسیحی (the clergy) و مردم عادی (the Laity) نیست."
کونگ اگر چه یکسره مخالف سلسله مراتب در کلیسای کاتولیک نبود به تاکید می گفت که کلیسا باید بر پایه اصول انجیلی تغییر کند و بر مفاهیمی چون خدمت گزار (service) و پاسخ به مقتضیات زمان استقرار یابد. کونگ در 1970 کتاب جنجال برانگیزی درباره خطاناپذیری پاپ نوشت (Infallible:An Enquiry) و در آن به تشریح این نظریه خویش پرداخت که پاپ مصون از خطا نیست. دیری نگذشت که مقامات کلیسای کاتولیک رومی از در مخالفت با او درآمدند و چون کونگ از نظراتش دست نکشید در 1979 از تدریس منع و حتی به صورت رسمی اعلام شد که هانس کونگ دیگر یک الهیاتدان کلیسای کاتولیک رومی نیست. هانس کونگ نیز به دنبال این ماجرا، به تحقیق و تدریس در موسسه مستقل تحقیقات کلیسای جامع در دانشگاه توبینگن مشغول شد. ظاهرا کونگ با پاپ کنونی یوزف راتزینگر (Ratzinger) روابط خوبی دارد. او سال ها پیش، در کتاب الهیات برای هزاره سوم (چاپ 1987) با نگاهی مثبت، به کتاب وی تحت عنوان Rapporto sulla Fede (که از بحران معنوی دنیای معاصر سخن می گوید، ارجاع می دهد). کونگ در دهه 90 مقوله مهم "اخلاق جهانی" (global ethics) را مطرح کرد. امروزه وی یکی از مشهورترین چهره های الهیاتی در مقوله اخلاق جهانی به شمار می رود. فی المثل در جدیدترین کتاب راجع به اخلاق دینی، از کونگ به عنوان یکی از چهره های برجسته در مقوله اخلاق جهانی نام برده شده است. اخلاق جهانى یکى از محورهاى توجه او در دهه اخیر است.
در سال1992 پارلمان ادیان جهان در شیکاگو از او دعوت کرد که پیش نویس «اعلامیه ادیان براى یک اخلاق جهانى» را تهیه و تنظیم کند و هانس کونگ در سپتامبر 1993 تنظیم و تهیه این اعلامیه را به انجام رساند. اگر کسى اعلامیه را بخواند متوجه مى شود که این اعلامیه شروعى بسیار برانگیزاننده دارد: به بحرانهاى بزرگ اقتصادى و سیاسى و زیست محیطى جهان اشاره مى کند و ضرورت مسؤولیت پذیرى جدى در حل معضلات و مصائب بین المللى را به ویژه با محوریت اخلاق جهانى گوشزد مى کند. برخى از رئوس این اعلامیه بدین شرح است:
1. بدون یک اخلاق جهانى، نظم جهانى بهترى وجود نخواهد داشت
2. یک نیاز بنیادین: با هر انسانى باید انسانى رفتار کرد
3. به طرف فرهنگى فارغ از خشونت و احترام به زندگى
4. به سوى یک فرهنگ سرشار از همبستگى و نظام اقتصادى عادلانه
5.به طرف فرهنگ تسامح و زندگى در صداقت
6. به طرف فرهنگ حقوق برابر و همکارى میان مردان و زنان
7. دگرگونى در ذهنیت ها و آگاهى ها

آثار هانس کونگ:

هانس کونگ بالغ بر 150 مقاله علمی و تحقیقی در نشریات مختلف به چاپ رسانده و بیش از 15 مصاحبه با مجلات معتبر و تخصصی داشته است و مجموع آثار کونگ در قالب کتاب، حدودا به 40 عنوان می رسد که برخی از آنها به زبانهای مختلف ترجمه شده است.به هر حال دکتر کونگ ویراستار بسیاری از نشریات بوده و خود نیز شمار زیادی کتاب را به رشته تحریر درآورده است که هر کدام به زبان های مختلفی نیز ترجمه شده اند که از جمله آنها می توان به عناوین زیر اشاره کرد: «عدالت»، «کلیسا»، «درباره مسیحی بودن»، «آیا خدا وجود دارد؟»، «الهیات هزاره سوم»، «متفکران بزرگ مسیحى»، «معنویت در ادیان جهان»، «زندگى ابدى» (زندگى پس از مرگ به عنوان یک مسأله زیستى، فلسفى و الهیاتى)، «مسؤولیت جهانى»، «مسیحیت و مذاهب جهان»، «یهودیت»، «مسیحیت»، «مسئولیت جهانی»، «مکتب اخلاقی جهانی برای سیاست و اقتصاد جهانی»، «ردیابی طریق ابعاد معنوی مذاهب جهان»، «تاریخ کلیسای کاتولیک»، «مسیحیت و ادیان جهان»، «کلیسای کاتولیک»، «ساختار کلیسا»، «مسیحی بودن» و «خطاناپذیری پرسشی بی پاسخ».
علاوه بر اینها مـی تـوان بـه بـرخـی دیگر از کتابهای تالیفی هانس کونگ اشـاره کـرد:
1- چالش مسیحی (The Christian Challenge ,New York ,1979)
2- حیات جاودانه (Eternal Life ,New York ,1986)
3- مسیحیت و ادیان جهان (Christianity and the World Religions ,New York ,1986)
4- چرا هنوز یک مسیحی هستم؟ (Why I am Still a Christian? ,Nashville, 1987)
5- کلیسا و تغییر (Church and Change ,Dubline ,1986)
6- مسئولیت جهانی (Global Responsibility ,New York ,1993)
7- اخلاق جهانی برای اقتصاد و سیاست جهانی (A Global Ethic for Global Politics and Economics ,New York ,1998)
8- کلیسای زنده (The Living Church ,London ,1963)
9- چرا کشیشان؟ (Why Priests? ,London ,1977)
نگاهى حتى گذرا به مجموعه کتابها و فعالیت هایش نشان مى دهد که ذهنیتى گشوده به مسائل بنیادین دارد: خدا، زندگى پس از مرگ، ارتباط میان ادیان و مسؤولیت اخلاقى در گستره اى جهانى و نظایر اینها. هانس کونگ در مجموعه آثارش به دنبال ایجاد نوعی وحدت میان فرقه های مسیحی و در نهایت، میان ادیان است. در این مقاله، از میان دیدگاه های گوناگون وی، از جمله بحث «اخلاق جهانی»، «صلح بین الادیان» و «خطاناپذیری پاپ»، تنها به مسئله اخیر پرداخته شده است.

Sources

Keywords