ایمان به معاد انگیزه عمل صالح

در آیه 110 سوره کهف رابطه نزدیکی در میان ایمان به آخرت و عمل صالح، منعکس شده است، می فرماید: «فمن کان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا و لا یشرک بعبادة ربه احدا؛ هرکس امید لقای پروردگارش را دارد باید عمل صالح انجام دهد، و کسی را در عبادت پروردگارش شریک نکند.»
در واقع ایمان به آخرت طبق این آیه دو بازتاب در انسان می تواند داشته باشد، یکی عمل صالح و دیگر اخلاص در عبودیت. جالب اینکه در این آیه از روز قیامت به عنوان روز «لقاءالله» (دیدار خدا) یاد شده و می دانیم این دیدار معنوی و شهود باطنی اوج تکامل انسانهاست که یادآوری آن می تواند انگیزه ای در انسان برای اخلاص کامل و عمل صالح باشد.
این نکته نیز قابل توجه است که به جای یقین به معاد، امید و رجاء آن، ذکر شده است اشاره به اینکه مساله معاد چنان است که حتی امید و رجاء آن می تواند، منبع چنین آثاری باشد. ضمنا استفاده از فعل مضارع معنای استمرار و تداوم را می فهماند (یرجو) و به دنبال آن فرمان به عمل صالح و اخلاص همه اشاره به این است که آن امید به خدا همچنین از کلمه لقاء در آیه و عمل صالح، به صورت مستمر و دوش به دوش یکدیگر پیش می روند.
این نکته ظریف را نیز می توان از آیه استفاده کرد که قرآن در حقیقت بندگان را به مسافرانی تشبیه می کند که بعد از مدتی جدایی و دوری به دیدار محبوب نائل می شوند و مسلما باید از این سفر ره آوردی داشته باشند و کاری کنند که لایق این دیدار گردند، و از دیدار یار شرمنده نشوند.
در بعضی از تفاسیر در شان نزول این آیه می خوانیم: شخصی خدمت پیامبر (ص) عرض کرد که من جهاد در راه خدا را دوست دارم، ولی درعین حال میل دارم موقعیت من در میدان نبرد دانسته شود، آیه فوق نازل شد و تاکید بر اخلاص کرد.
در شان نزول دیگری آمده است که مردی خدمت پیامبر (ص) عرضه داشت: «ای رسول خدا! من صدقه می دهم، و صله رحم به جا می آورم، و این کار را جز برای خدا نمی کنم، ولی هنگامی که مردم از عمل من سخن می گویند و ستایش می کنند شادمان می شوم.» پیامبر (ص) ساکت شد و سخنی نگفت تا اینکه آیه فوق نازل شد. این شان نزولها به خوبی نشان می دهد که اساس عبادت و عمل صالح را اخلاص کامل تشکیل می دهد. اخلاصی که هیچ گونه شائبه ریا و خودنمائی و شرک در آن نباشد.
آیه دیگری که در این زمینه می تواند بیان کننده آثار ایمان به معاد باشد. آیه 8 تا 10 سوره انسان این آیه ها که اشاره دارد به داستان معروف سه روز روزه نذر خاندان پیغمبر (ص) و بخشیدن غذای افطار خود به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر»، این حقیقت را به خوبی آشکار می سازد که این ایثار و گذشت بی نظیر از ایمان به معاد سرچشمه گرفته است، می فرماید: «انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاءأ ولاشکورا انا نخاف من ربنا یوما عبوسا فمطرابرا؛ (آنها می گویند) ما شما را فقط برای خدا اطعام می کنیم، و هیچ پاداش و تشکری از شما نمی خواهیم، ما از پروردگارمان ترسانیم در آن روزی که عبوس و شدید است.» و به همین دلیل برای جلب رضای او تا آنجا که در توان داریم ایثار می کنیم.
آری کسی که از خدا و روز جزا می ترسد نه تنها از اضافات زندگی خود در راه او انفاق می کند، بلکه آنچه را شدیدا به آن نیازمند است در راه آن محبوب بی مانند می دهد، آن هم با اخلاص کامل، نه انتظار پاداشی دارد، و نه حتی اظهار تشکری با زبان، و این نشان می دهد که ایمان به آن روز بزرگ چه انگیزه نیرومندی برای توجه به نیکها و خلوص نیت است.
قابل توجه اینکه در آیه گذشته سخن از تاثیر رجاء و امید قیامت در اخلاص و عمل صالح بود، و در اینجا سخن از تاثیر ترس و بیم از آن روز است که جمعا دو رکن اصلی انگیزه حرکتها را تشکیل می دهد؛ رجاء و خوف.
در آیه ای دیگر در سوره یس از زبان مرد مومنی که به حمایت از رسولان مسیح (ع) در انطاکیه برخاسته بود و مردم آن سامان را به پیروی از آن رسولان دعوت می کرد چنین نقل می کند: او ضمن دعوت مردم به پیروی از این رسولان چنین گفت: «و مالی لا اعبد الذی فطرنی و الیه ترجعون؛ چرا من کسی را پرستش نکنم که مرا آفریده است و همه به سوی او بازگشت می کنید.»
در حقیقت در کلام خود دو دلیل برای لزوم پرستش پروردگار ذکر کرده است: نخست اینکه آفریننده ماست و تمام هستی ما و علم و دانش و قدرت ما همه از اوست، و دیگر اینکه جهان دیگری در پیش است که همه به آن می پیوندند و به سوی خدا و دادگاه عدلش باز می گردند.
قابل توجه اینکه در مورد خالقیت و بخشندگی موهب، مطلب را به خودش نسبت می دهد و در مورد معاد و بازگشت قیامت به آنها که در مورد اول شکل شکر نعمت دارد، و در مورد دوم تهدید مخالفان به عذاب الهی در قیامت.

Sources

Keywords