جایگاه توحید در جهان بینی اسلامی

با اینکه انسان گمان می کند که توحید یکی از مسائل اسلام است و هزاران مسأله دیگر در اسلام در کنار توحید قرار گرفته است؛ ولی وقتی با نگاهی دقیق تر می نگرد، می بیند اسلام سراسرش توحید است. یعنی تمام مسائل آن، چه آنها که مربوط به اصول عقاید است و چه آنها که به اخلاقیات و امور تربیتی و یا به دستورالعمل های روزانه ارتباط دارد همگی یکجا و یکپارچه توحید است.
در منطق اصطلاحی وجود دارد که می گویند تحلیل و ترکیب، این دو کلمه که در آنجا در فکر بکار می رود از علوم طبیعی اتخاذ شده است و مراد این است که همانطور که در عالم ماده تجزیه و ترکیب است یعنی همه مرکبات تجزیه می شوند به عناصر اولیه و اگر آن عناصر را ترکیب کنند دومرتبه آن مرکب تشکیل می گردد؛ در اندیشه ها و فکرها نیز همین طور است. تمام اندیشه ها و افکار بشر را فیلسوفان می گویند به اصل عدم تناقض برمی گردد. یعنی اگر تحلیل و تجزیه کنند، بازگشت به این اصل مسلم بدیهی می نماید. در اسلام چنین اصلی وجود دارد که همان توحید است، یعنی تمام مبانی اسلامی را اگر تحلیل کنیم بازگشت به توحید می کند. اگر نبوت و معاد را که دو اصل دیگر از اصول اعتقادی هستند و یا امامت را مورد تحلیل قرار دهیم در شکل دیگر، توحید است و اگر دستورهای اخلاقی و یا احکام اجتماعی اسلامی را مورد بررسی قرار دهیم در شکل توحید خودنمایی می کنند.
جهان بینی اسلامی، جهان بینی توحیدی است. توحید در اسلام به خالص ترین شکل و پاک ترین طرز بیان شده است. از نظر اسلام خداوند مثل و مانند ندارد: «لیس کمثله شیء؛ چیزی مانند او نیست» (شوری/ 11).
خدا شبیه چیزی نیست و هیچ چیزی را نتوان به خداوند تشبیه کرد خداوند بی نیاز مطلق است، همه به او نیازمندند و او از همه بی نیاز است: «انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی الحمید؛ شما به خدا نيازمنديد و خداست كه بینياز ستوده است» (فاطر/ 15).
خدا به همه چیز آگاه است و بر همه چیز تواناست: «انه بکل شیء علیم؛ اوست که بر هر چیزی داناست» (شوری/ 12)، «انه علی کل شیء قدیر؛ اوست که بر هر چیزی تواناست» (حج/ 6).
او در همه جا هست و هیچ جا از او خالی نیست. بالای آسمان و قعر زمین با او یک نسبت دارد. به هر طرف که بایستیم رو به او ایستاده ایم: «اینما تولوا فثم وجه الله؛ به هر سو رو كنيد آنجا روى (به) خداست» (بقره/ 115).
او از مکنونات قلب و از خاطرات ذهن و نیتها و قصدهای همه آگاه است: «و لقد خلقنا الانسان و نعلم ما توسوس به نفسه؛ و ما انسان را آفريده‏ ايم و می‏دانيم كه نفس او چه وسوسه‏ اى به او میكند» (ق/ 16).
از رگ گردن انسان به انسان نزدیکتر است: «نحن اقرب الیه من حبل الورید؛ و ما از شاهرگ (او) به او نزديكتريم» (ق/ 16).
او مجمع کمالات است و از هر نقصی منزه و مبراست؛ «و لله الاسماء الحسنی؛ و نامهای نیکو به خدا اختصاص دارد» (اعراف/ 180).
او جسم نیست و به چشم دیده نمی شود؛ «لا تدرکه الابصار و هو یدرک الابصار؛ چشمها او را درنمى‏ يابند و اوست كه ديدگان را درمى يابد» (انعام/ 103).

Sources

Keywords