مفهوم حکمت در قرآن

آیات قرآنی، تفکرات هدفدار و عمل حکیمانه را در نهایت اهمیت گوشزد می کند. با نظر به مجموع آیات وارده در قرآن درباره حکمت، می توان گفت: حکمت عبارت است از: «معرفت و عمل هدفدار در همه شئون حیات معقول»، که در آیات فراوانی از قرآن هدف بعثت پیامبران معرفی شده است: «هو الذی بعث فی الأ میین رسولا منهم یتلوا علیهم آیاته ویزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه و إن کانوا من قبل لفی ضلال مبین؛ اوست خدایی که در میان درس ناخوانده ها، رسولی از خودشان برانگیخت تا آیاتش را بر آن ها بخواند و آن ها را پاک گرداند و به آن علم و حکمت بیاموزد و (آنان) قطعا پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند» (جمعه/ 2). هدف بعثت -چنان که از آیه مذکور روشن شود- تلاوت آیات الهی، تعلیم کتاب، حکمت و تزکیه است. در خصوص این قبیل آیات، توجه به این نکته ضروری است که در موضوع حکمت، تلاوت آیات الهی و آشنایی با کتاب تدوینی و کتاب تکوینی، با همدیگر تلازم دارند. یعنی حکمت آن معرفت والاست که بدون آشنایی با آیات خداوندی و کتاب الهی امکان پذیر نیست. این مطلبی کاملا اساسی و بنیادین است که تا زمانی که انسان اطلاعات شایسته ای از چهره واقعی جهان و انسان در دست نداشته باشد، از ارزش ها و عظمت های مربوط به آن دو نیز اطلاعی نخواهد یافت.
بنابراین، از دیدگاه اسلام، حکیم عبارت است از: انسان آشنا با جهان و انسان، به اضافه مشاهده ملموس حکمت در دو قلمرو مزبور، همراه با بروز عمل سازنده در وجود خویشتن و دیگران. ملاحظه می شود که حکیم، با فلیسوف -به معنای اصطلاحی آن- قابل مقایسه نیست. فلیسوف اگر جنبه حرفه ای نداشته و تحت تأثیر اصول پیش ساخته قرار نگیرد، نهایت کاری که انجام می دهد، شناخت نمودها و روابط جهان و انسان در یک کل مجموعی است و معمولا کاری با اعماق آن دو و ابعاد ارزشی و هدفی آن ندارد. البته باید دانست که تفکیک حکیم و فیلسوف از یکدیگر، به آن معنی نیست که هرکس فیلسوف نامیده شد، لزوما حکیم نیست؛ چنان که مقصود از حکیم کسی نیست که با نمودها و روابط جهان و انسان ارتباط علمی نداشته باشد، بلکه منظور این است که متفکران جهان بینی بر دو نوعند:
الف- جهان بینی که به شناخت نمودها و روابط جهان و انسان در یک کل مجموعی قناعت می کنند.
ب-جهان بینی که به اضافه شناخت مزبور، چهره آیتی انسان و جهان را نیز درمی یابند و با این دریافت، در مجرای گردیدن های مثبت و عملی قرار می گیرند. در کتب فلسفی و تاریخ فلسفه ها، دو اصطلاح فیلسوف و حکیم در هر زمینه به کارمی رود، ولی این دو نوع از جهان بینی، هرگز نباید با یکدیگر مخلوط شوند. حکمت، یک نعمت بزرگ خدادادی است که در نتیجه تلاش های مخلصانه در راه معرفت و عمل حاصل می شود، و از الطاف و عنایات الهی محسوب می گردد.

Sources

Keywords