قیام قرمطیان

در سال های 260 – 329 (دوران خلافت معتمد تا الراضی) قیام هایی پدید آمد، برخی سیاسی و برخی فکری و برخی مذهبی، یکی از آنها قیام قرمطیان است.
قرمطیان یا قرامطه دنباله رو اسماعیلیان هستند. دعوت قرمطیان نخست در عراق آغاز شد سپس در بحرین و یمن و الاحساء و دیگر نقاط گسترش یافت.
دعوت قرمطیان به منظور برانداختن حکومت عباسیان به نام امامی علوی که نام او را آشکار نمی کردند آغاز شد و تا نیمه سده چهارم وحشتی بزرگ در حوزه اسلامی پدید آوردند.
قرمطی نسبتی است به قرمط. اما قرمط چه معنی می دهد به درستی روشن نیست. این کلمه لقب حمدان بن الاشعث بوده است و گویند او را قرمط می گفتند چون گام های او کوتاه بود و فاصله دو گام وی کم. و خط مقرمط را از این جهت مقرمط گویند که فاصله میان سطرهای آن اندک است. نیز گفته اند قرمطیان منسوب به محمد وراق اند که خط مقرمط را نیکو می نوشت.
و گفته اند قرمط واژه ای است نبطی به معنی سرخ چشم. در عصر ما در سال های اخیر بعضی وجه اشتقاق های عامیانه برای این واژه نوشتند (کارآمد) نادرستی آن معلوم است.
آغازگر این فرقه مردی بوده است به نام حسین اهوازی. وی به نام داعی به عراق رفت و در آن جا با حمدان قرمط آشنا گردید.
چنان که نوشته اند حسین اهوازی و حمدان قرمط مردم را به نام احمد بن محمد بن حنفیه می خواندند و او را رسول الله می گفتند. قبله را به بیت المقدس برگرداندند و ایام روزه را نوروز و مهرگان دانستند.
یکی از کسانی که دعوت حسین اهوازی را پذیرفت مردی بود به نام عبدان کاتب. و این مرد که از داعیان مشهور قرامطه است مردم را به امامت محمد بن اسماعیل بن امام جعفر صادق (ع) می خواند. داعیان قرامطه در شام، عراق، بحرین، مصر و آفریقا پراکنده شدند. در دوره مورد بحث می توان قرامطه بحرین را پرجنجال ترین دسته این فرقه خواند. مؤسس این فرقه ابوسعید حسن بن بهرام جنابی است. این مرد گویا ایرانی است و در کوفه سکونت کرد. در آن جا با عبدان یا حمدان قرمط آشنا شد و پس از چندی از داعیان قرمطی گردید. گروهی فراوان را به دور خود فراهم آورد. ابوسعید در 301 یا 302 کشته شد. پس از ابوسعید، ابوطاهر سلیمان بن حسن بن بهرام، زعامت این دسته از قرامطه را عهده دار شد و در سال سیصد و یازده بصره را غارت کرد و بسیاری از مردم شهر را کشت و به احساء بازگردید.
در سال 317 در هشتم ماه ذیحجه ابوطاهر به مکه حمله برد و حاجیان را کشت و شهر مکه را تاراج کرد و حجرالاسود را با اسیران فراوان با خود به بحرین برد. در سال های 319-323 در کوفه و اطراف آن به تاخت و تاز مشغول بود و سرانجام در 332 به بیماری آبله مرد. حجرالاسود مدت بیست و دو سال در اختیار قرمطیان بود و در سال 339 نخست آن را به کوفه و سپس به مکه بردند.
قرامطه با فاطمیان نیز درافتادند. نخست به دمشق و رمله حمله کردند و سپس رو به مصر نهادند لیکن سپاه آنان از سپاه المعز خلیفه فاطمی شکست خورد و رئیس قرامطه که در این دوره حسن بن احمد بود فرار کرد (363 هـ ق) و از این تاریخ قدرت قرامطه رو به زوال نهاد و اندک اندک از میان رفتند.
چنان که می بینیم قیام قرمطیان ظاهر دینی و عقیدتی داشت، اما عنوان کردن نام امام و خواندن مردم بدو وسیلتی بوده است که در آن روزگار کاربرد داشته است. قرمطیان نیز مانند برخی مخالفان عباسی قصد برانداختن خلیفه و تأسیس حکومت خود را داشتند، چندان که فاطمیان نیز چنین بودند.

Sources

Keywords