اهمیت و ارزش دعا

در فرهنگ پهناور بشری، در طول روزگاران، روش های گوناگونی برای تربیت روح انسان به کار رفته است، که شرح آن هم اکنون میسور و منظور نیست. از جمله این روش ها، روشی است که در اسلام به آن توجه ویژه ای شده است. یعنی نخست از خود قرآن کریم شروع شده و به پیامبر اکرم تعلیم گشته است. آنگاه به وسیله پیامبر و علی و دیگر ائمه طاهرین، در سطحی راقی و سازنده، گسترش یافته است. این روش، روش «دعا» است. چنانکه گفتیم، ابتدا «قرآن کریم» در آیات چندی، پیامبر را و دیگر مردم را به «دعا» و خواندن خدا و هم خواستن از او و ارتباط یافتن با مبدأ توجه داده است. سپس پیامبر و امامان در جملاتی موجز و بلیغ و روشن و استوار، به نام «دعا» بسیاری از حقایق و معارف و دانستنی هایی را که روح انسان باید از آنها برخوردار، بلکه سرشار و سیراب شود، و در آنها نیک بنگرد و بیندیشد، تعلیم کرده اند. چون انسان، هنگامی که دعا می کند و دعا می خواند، دارای صفای روح و توجه خاص است قاعدتا دعا را با تأمل در معنی می خواند، یکی از مهم ترین راه آموختن فرهنگی روحانی و پر ارج، و دادن تهذیب و پیرایش به روح، دعا است. همیشه علمای اخلاق و فلاسفه کوشیده اند که «تهذیب نفس» را در مقدمات مکتب خویش پیش بینی کنند، تا روح انسان را، پس از پیراستن از آلودگی های ماده و خواهانی های نفس و خواهش های تن، به پلکان صعود و گسستن اختیاری برسانند.
بنابر آنچه یاد شد، از جهات چندی به اهمیت و ارزش «دعا» پی می بریم:
اول- دعا همواره با الفاظ بلیغ و رسا ادا شده است. و می دانیم که فلاسفه و علمای اخلاق و تربیت، لفظ بلیغ و سخن شیرین را در مسائل مربوط به تهذیب نفس و تربیت انسان، دارای اثری ویژه دانسته اند.
دوم- دعاهایی که از طریق پیامبر اکرم و ائمه طاهرین تعلیم شده است، دارای عالی ترین، لطیف ترین، صریح ترین و دگرگون کننده ترین تعالیم است، و به ویژه درباره نفس انسانی و چگونگی های آن، دارای تذکرات و تعبیراتی است منحصر به خود. و این همه چیزهایی است که چه بسا گوینده ای در حالی جز حال دعا، نه آنها را بر زبان آورد و نه در آنها بیندیشد.
سوم- دعا را چنانکه گفتیم، انسان در حالاتی ویژه می خواند، با توجه درونی و آمادگی روحی و این چگونگی بهترین صورت قبول و تلقی و پذیرش نفس است. و این همان است که فلاسفه و معلمان اخلاق، همواره آن را در مورد شاگردان خود آرزو می کردند.
چهارم- دعا بیشتر در خلوت و تنهایی خوانده می شود، که انسان خودش هست و خدای خویش. و این، فرصتی است که انسان بتواند با کمال توجه، در آنچه در دعا هست دقیق شود و بر خویشتن تطبیق کند، و با میزان دعا، آنچه در خود نقص است بزداید، و آنچه کمال است نمو دهد. به دیگر سخن، انسان می تواند در مکتب «دعا» تربیت شود، و با آن همه مضامین که در دعا آمده است خود را بسازد، و در هر چه و هر کار که توجه به خدا لازم است، با تمام وجود توجه کند. این حالات که موجب بلوغ نفس انسانی است و رسیدن به مرز تولد از رحم طبیعت و ماده (که تولد اعظم است) از کلاس درس اخلاق، یا آزمون های تربیتی جمع ها و جماعت ها کمتر نیست.
پنجم- دعا تعلیم تربیت است از غیر راه نصیحت مستقیم. و اثر این کیفیت بسیار مشهود است و قطعی. و از این جهت است که اگر مردمی که اهل دعا و خواندن دعا هستند، اجمالا اهل معرفت و تأمل باشند، به کمالات انسانی نایل می شوند، البته با وجود شرایط و زمینه لازم، که در جهان پایه هیچ چیز جز بر اصول خود نمی گردد. از این رو، دعا و تأثیر آن نیز اصولی و شروطی دارد و آن زمینه است. در واقع، دعا بذری است در زمینی به نام معرفت که نتیجه آن تهذیب نفس است و داشتن فرهنگی انسانی خدایی، و ثمره این حالت، قرب است و حب و ولایت و ایثار و گذشت.
این بود که صاحب الغدیر، با عرفان وسیعی که نسبت به مجموعه مواریث ائمه طاهرین داشت، از این موضوع نیز نگران بود، که مکتب «دعا» به صورت صحیح معرفی نشده است، و با سلسله ای از جهالت ها و عادت ها و خرافه ها آمیخته است و شیعه از این عمق و اصالت بی بهره مانده است، و این همه تعلیم و معرفت که به صورت و قالب «دعا» رسیده است مورد غفلت قرار گرفته است. «دعا» شامل عالی ترین و ناب ترین مسائل الهی است، تا تکلیف پیچیده اجتماعی و وظایف فرد. به ویژه، در زمان های خفقان، ائمه طاهرین کوشیده اند تا حقایق دینی و تکالیف اجتماعی و سیاسی را در ضمن «دعا» باز گویند. بنابراین، در بسیاری از موارد می شود جامعه مذهبی را از راه دعاهای صحیح با کلیت معارف عالی و فرهنگ عملی و قدرت حماسی و اقدامی اسلام آشنا ساخت.

Sources

Keywords