آیا اسلام به ایران خدمت کرده است یا خیر؟

آیا اسلام به ایران خدمت کرد یا نه؟ آیا اسلام ایران را آزاد کرد و روح تازه ای در پیکر ایرانی دمید و تاریخ ایران را در مسیر بهتری انداخت و سبب شد استعدادهای مردم این سرزمین بشکفد و ثمر بدهد؟ یا بر عکس ایران را در اختناق فرو برد و استعدادها را راکد کرد و تاریخ ایران را در یک مسیر انحرافی انداخت و تمدن ایرانی را ضایع و تباه ساخت؟ آیا اسلام موجب شد که ایرانیانی عالی قدر در جهان علم و فلسفه و عرفان و هنر و صنعت و اخلاق ظهور کنند و بلند آوازه شوند و نامشان جهانگیر گردد؟
یا بر عکس مانع ظهور چنین مردانی شد و اگر در جهان اسلام ایرانیانی این چنین ظهور کرده اند نه از آن جهت است که اسلام زمینه مساعدی فراهم کرد، اسلام هیچ تأثیری در ظهور چنین مردانی از ایران نداشته است، ظهور مردانی نظیر بوعلی سینا و ابوریحان و خواجه نصیرالدین طوسی تنها و تنها مولود قریحه ایرانی و تمرد و عصیان نسبت به اسلام بوده است؟ بالاخره آیا اسلام برای ایران موهبت بود یا فاجعه؟
آنچه قطعی و مسلم است این است که پس از ظهور اسلام و تشکیل حکومت اسلامی و گرد آمدن ملل گوناگون در زیر یک پرچم به نام پرچم اسلام تمدنی عظیم و شکوهمند و بسیار کم نظیر به وجود آمد که جامعه شناسی و تاریخ آن را به نام تمدن اسلامی می شناسد. در این تمدن ملتهای گوناگون از آسیا و حتی اروپا شرکت داشتند و سهیم بودند. ایرانیان جزء مللی هستند که در این تمدن شریک و سهیمند و به اتفاق همه صاحبنظران سهم عمده از آن ایرانیان است.
حقیقت مطلب چیست؟ آیا همان طور که نام آن حکایت می کند واقعا تمدن اسلامی است یعنی واقعا اسلام عامل اصلی و محرک اساسی و به وجود آورنده شرایط این تمدن و فرهنگ بوده، و روح حاکم بر آن، روح اسلامی است؟ یا علل و اسباب و موجبات و انگیزه های دیگری در کار بوده است و هر ملتی و از آن جمله ملت ایران به موجبی خاص و انگیزه ای که تنها با سابقه تاریخی او مربوط است سهم خود را ایفا کرده است؟ بررسی این بحث تاریخی و اجتماعی و دینی مستلزم اینست که تاریخ ایران مقارن ظهور اسلام را ورق بزنیم و نظامات فکری، اعتقادی، اجتماعی، سیاسی، خانوادگی، اخلاقی آن عهد را تحقیق و بررسی کنیم و با آنچه اسلام در این زمینه ها آورد و به ایران داد مقایسه کنیم تا بتوانیم به نتیجه گیری صحیح نائل آییم.
برخی از روشنفکران و نویسندگان بر این عقیده اند که هجوم اعراب مسلمان به ایران و غلبه آنها بر ایرانیان برای ایران فاجعه بوده است نظیر فاجعه حمله اسکندر و حمله مغول. همانطور که حمله اسکندر و حمله مغول و مخصوصا حمله مغول شیرازه یک تمدن بزرگ را از هم پاشید، حمله اعراب مسلمان نیز مدنیتی را مضمحل ساخت و اگر مردم ایران بعد از اسلام، خصوصا در قرن های سوم و چهارم و پنجم و ششم هجری در خط علم و فرهنگ افتادند ناشی از خصیصه نژادی و سابقه فرهنگی قبل از اسلام آنها بود و در حقیقت نوعی بازگشت به دوره قبل از اسلام بود و اسلام تنها کاری که کرد این بود که در حدود دو قرن وقفه ای در این سیر علمی و فرهنگی ایجاد کرد، پس از دو قرن که ایران استقلال سیاسی یافت و از تحت سلطه و نفوذ عرب خارج شد و شخصیت پیشین خود را باز یافت دو مرتبه راه گذشته خویش را ادامه داد و بدین گونه استمرار فرهنگی ایران ادامه یافت. اینگونه اظهار نظرها همواره از طرف کسانی صورت می گیرد که گفتارشان آب و رنگ تبلیغ دارد و اهمیتی که دارد در اینست که اخیرا زیاد تکرار می شود و غالبا توأم است با تعبیرات ادبی و تحریک آمیز.

Sources

Keywords