بررسی نقد هیوم بر تقلیدی بودن صنع جهان در برهان نظم

هیوم در این قسمت از نقد خویش بر برهان نظم می گوید: فرضا این جهان بهترین جهان ممکن باشد که بهتر از آن امکان پذیر نباشد، بازهم دلیلی بر وجود باری تعالی که کمال مطلق و غنی بالذات و واجب الوجود است (بر حسب فرض) نمی شود، زیرا این برهان آنگاه دلیل بر وجود ذات باری تعالی است که ثابت کند علاوه بر اینکه این جهان کامل ترین جهان ممکن است و بهتر از آن فرض نمی شود، اولین جهانی است که خداوند آفریده و خداوند قبلا تجربه ای در کار خلقت نداشته و تدریجا صنعت خود را تکمیل نکرده و بعلاوه از هیچ صنعت دیگر هم تقلید نکرده است. ولی هیچ یک از اینها ثابت شدنی نیست. از کجا معلوم که صانع این عالم، این صنعت را از جای دیگر تقلید نکرده است؟ و از کجا معلوم که خودش در سراسر ازل، صنعت عالم سازی را تکرار و تجربه نکرده و تدریجا به این پیشرفت عظیم در صنعت نائل نشده است؟ در این نقد هیوم می گوید: فرضا جهان ما کامل ترین جهان ممکن باشد، از کجا که صانع جهان آن را از جای دیگر کپیه نکرده باشد و یا خود به تدریج و ممارست، صنعت خود را تکمیل نکرده باشد؟
اثباتاین اشکال نیز ناشی از آن است که هیوم از حدود کاربرد برهان نظم غافل است. او پنداشته همه مسائل الهیات را از یک برهان استنتاج می کنند و آن برهان نظم است. در جلد پنجم اصول فلسفه گفته ایم که کاربرد برهان نظم این است که ثابت می کند طبیعت به خود واگذاشته نیست، قوای طبیعت، قوای تسخیر شده است. طبیعت به اصطلاح فلاسفه فاعل بالتسخیر است و به عبارت دیگر، طبیعت ماورایی دارد و آن ماوراء حاکم بر طبیعت و مدبر آن است. برهان نظم که کاربردش در این حد است، در حدود همین کاربرد، رسا و کافی است. اما اینکه آن ماوراء چه وضعی دارد، مثلا آیا کمالش ذاتی است یا مکتسب است، آیا تدریجا به دست آورده و یا مانند ذاتش قدیم است و امثال اینها، یک سلسله مسائل است که با یک سلسله براهین دیگر قابل تحقیق است، و فرضا با براهین دیگری قابل تحقیق نباشد و از مسائلی باشد که برای همیشه برای بشر مجهول خواهد ماند که البته این طور نیست و قابل تحقیق است از ارزش برهان نظم نمی کاهد. هدف برهان نظم این است که ما را از طبیعت تا مرز ماورای طبیعت رهبری کند. ماورای این مرز، خارج از مسؤولیت این برهان است.

Sources

Keywords