تزکیه نفس، انفاق و استعفار، از علل ورود به بهشت در قرآن

درباره اوصاف بهشتیان آیات فراوانی در قرآن مجید وارد شده که در مجموع صفات و اعمالی که انسان را به بهشت می رساند و او را در آن جایگاه رفیع و والا جای می دهد، کاملا مشخص می سازد، و دیدگاه اسلام را در مسأله نجات و سعادت ابدی و تکامل بشر روشن می کند.

خودسازی و تزکیه نفس
بدون شک بهشت جای نیکان و پاکان است، و لذا در قرآن با صراحت آن را به عنوان پاداشی برای چین اشخاصی ذکر کرده است. در آیه 75 و 76 طه از زبان «ساحران فرعونی» بعد از پیروزی معجزه موسی(ع) بر سحر آنان، و ایمان آوردن و تسلیم شدنشان در برابر موسی (ع)، و رد تهدیدهای فرعون و فرعونیان می گوید: «آنها که با ایمان و عمل صالح در محضر پروردگارشان حاضر شوند درجات عالی دارند، این درجات عالی همان باغهای جاویدان بهشتی است که از زیر درختانش نهرها جاری است،  جاودانه در آن می مانند، و این است پاداش کسی که خود را پاک وپاکیزه کند»! (و من یاته مومنا قد عمل الصالحات فاولئک لهم الدراجات العلی جنات عدن من تحتها الانهار خالدین فیها و ذلک جزا من تزکی).

«تزکی» از ماده «تزکیه» به معنی پاکسازی است که هم پاکی عقیده را شامل می شود و هم پاکی گفتار و عمل را، و در حقیقت بهشت جائی است که از هر نظر پاک و پاکیزه است، و طبیعی است که غیر پاکان را در آن راهی نیست. بعضی ازمفسران گفته اند که در این آیه «درجات عالی بهشت» برای کسانی قرار داده شده که دارای ایمان و عمل صالح و تزکیه اند، بنابراین مانعی ندارد که «درجات پائین تر» از آن کسانی باشد که در عین داشتن ایمان، اعمال نیک و بد را به هم آمیخته و گاه مرتکب خلافی شده اند (ولی حتی آنها نیز تا شستشو و پاک نشوند به بهشت که محل پاکان است راه نخواهند یافت)، به این نکته نیز باید توجه داشت که احتمال داده شده این قسمت از آیات از زبان ساحران فرعونی نباشد بلکه مستقیما کلام خود پروردگار باشد، ولی می دانیم نتیجه هر دو در اینجا یکی است.

«انفاق» و «استعفار»
استعفار از گناهان، و توبه به درگاه پروردگار، و انفاق در وسعت و پریشانی، و فرو بردن خشم و عفو و گذشت، و عدم اصرار بر گناه، محموعه ای است که در آیات سوره آل عمران (133 تا 136) نوید بهشت درباره آن داده شده است، می فرماید: "و سارعوا  الی مغفره من ربکم و جنه عرضها السموات والارض اعدت للمتقین" «سبقت جوئید برای رسیدن به مغفرت پروردگارتان و بهشتی که وسعت آن پهنه آسمان و زمین است، و آماده برای پرهیزگاران شده». سپس به شرح طبقات آنها پرداخته، آنان را کسانی توصیف می کند که در شادی و غم در راه خدا انفاق می کنند، و خشم خویش را فرو می برند، و از گنهکاران می گذرند، و نیکوکارند و کسانی که وقتی مرتکب کار زشتی می شوند، یا به خود ستم می کنند، به یاد خدا افتاده و از گناهان خویش توبه می نمایند (الذین ینفقون فی السراء والضراء والکالظمین الغیظ و العافین عن الناس والله یحب المحسنین والذین اذا فعلو فاحشه او ظلموا انفسهم ذکروا الله فاستغفروا لذنوبهم)......و در پایان بار دیگر به آنها نوید بهشت می دهد و می گوید: «پاداششان آمرزش پروردگار و باغهای بهشتی است که از زیر درختانش نهرها جاری است» "اولئک جزائهم من مغفره من ربهم و جنات تجری من تحتها الانهار".

مسارعت و سبقت جستن به سوی مغفرت اشاره به پیشی گرفتن بر اسباب مغفرت است، لذا بعضی آن را به اسلام تفسیر کرده، و بعضی به ادا فرائض، و بعضی به هجرت، و بعضی به نمازهای پنجگانه، و بعضی به جهاد و بعضی به توبه که هر کدام از اسباب آمرزش الهی است، و مجموع این امور مایه سرعت و سبقت به سوی بهشت است، و لذا در آیات بعد از آن به مسأله انفاق و استغفار و عفو و گذشت و احسان که سرفصلهای مهمی از اسباب مغفرت و کلیدهائی برای گشودن درهای بهشت می باشد اشاره شده است.

جالب اینکه نظیر همین معنی با یک تفاوت مختصر که «سابقوا» بجای «سارعوا» قرار گرفته در آیه 21 سوره حدید آمده است، می فرماید: (سابقوا الی مغفره من ربکم و جنه عرضها کعرض السماء والارض) مسلم است «سارعوا» که از باب «مفاعله» و به معنی سرعت گرفتن در برابر یکدیگر می باشد، نتیجه اش همان مسابقه و پیشی گرفتن بر یکدیگر است (دقت کنید). به هرحال این تعبیرات نشان می دهد که دنیا میدان مسابقه ای است برای انسانها، و مقصد نهائی این مسابقه همان وصول به مغفرت و بهشت با آن وسعت بی نظیر است.

Sources

Keywords