معرفی کتاب الذریعه الی تصانیف الشیعه اثر شیخ آقا بزرگ تهرانی

الذریعه الی تصانیف الشیعه نام یکی از دو اثر معروف شیخ آقا بزرگ است که بین 28 تا 30 جلد می شود و تاکنون 22 جلد آن انتشار یافته است. این کتاب فهرست و معرفی تالیفات علمای شیعه است در طول چهارده قرن تاریخ اسلام. اگر این کتاب را با وسعت دامنه و عظمت علیمی که دارد موسسات صاحب هزینه های هنگفت تهیه کرده بودند و گروهی متعدد برای سالیانی چند بر سر تالیف آن معطل شده بودند به هنگام عرضه آن دنیا را پر از غوغا می کردند اما این روحانی بزرگ با زندگی زاهدانه طلبگی از گوشه انزوا و سکوت خویش دست تنها این کتاب را پدید آورد. این است ایمان به علم و علم به ایمان.

مولف ریحانة الادب ذیل آقا بزرگ تهرانی (ج1/22) درباره این کتاب می گوید: پر واضح است که احاطه بر مصنفات شیعه با این همه تشتت و تفرق آنها که در تمامی اقطار عالم در خانه ها و کتابخانه های عمومی و خصوصی ملی و دولتی در هر شهر و قریه و قصبه منتشر می باشد از محالات عادیه به شمار است. لکن این علامه وقت در اثر قوت دیانت و خدمت بر اسلامیت با اهتمام تمام و عزم راسخ فتورناپذیر در انجام این مرام مقدس دامن همت بر کمر زده و تا آنجا که مقدور و میسر است مساعی جمیله مقتضیه از مسافرتها و استعلام از کتابخانه ها و مراجعه به فهرستهای آنها و مکاتبات و مراسلات متوالیه به بلاد بعیده و دیگر زحمات لازمه را در انجام این خدمت سراپا سعادت که با مختصر اندیشه کم و کیف آن در نظر جلوه گر می گردد متحمل و طبقات اهل علم را رهین منت آنهمه زحمات فوق التصور خود فرموده است. فجزاه الله عن الاسلام و اهله خیر الجزاء.

بدنیست سابقه احساس این تکلیف و اقدام به این تالیف را نیز خوانندگان به اجمال بدانند. استاد عبدالرحیم محمد علی در کتاب نامبرده می گوید: علت تالیف الذریعه کار جرجی زیدان (در گذشته  1914 م) مورخ معروف بود. او بدون غرض یا با غرض در کتاب مشهور خود تاریخ آداب اللغه العربیه که تاریخ ادبیات عرب است در 4 جلد درباره شیعه سخنی بدین مضمون گفت: شیعه طایفه ای بود کوچک و اثار قابل اعتنایی نداشت و اکنون شیعه ای در دنیا وجود ندارد. این شد که شیخ آقا بزرگ و دو همردیف و دوست علمیش سید حسن صدر (م1354ه) و شیخ محمد حسین کاشف الغطا (م 1373 ه) هم پیمان شدند تا هر یک در باب معروفی شیعه و فرهنگ غنی تشیع کاری را بعهده گیرند و سخن این نویسده جاهل یا مغرض را به دهنش باز پس بکوبند. قرار شد علامه سید حسن صدر درباره حرکات علمی شیعه و نشان دادن سهم آنان در تاسیس و تکمیل علوم اسلامی تحقیق کند. ثمره کار او کتاب تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام شد. این کتاب به سال 1370 ق. در 445 صفحه چاپ شد. شیخ آقا بزرگ در چاپ آن نیز دخالت داشت. اما علامه شیخ محمد حسین کاشف الغطا قرار شد کتاب تاریخ آداب اللغه جرجی زیدان را نقد کند و اشتباهات وی را بازگوید، و این کار را کرد و نقدی جامع و علمی بر هر چهار جلد کتاب زیدان نوشت و مطالب مشتبه را به اصول اصلی آنها بازگردانید و مولف را به اشتباهات و خطاهایش حتی خطاهای املایی متوجه کرد. البته پس از آنکه به دستور این آیه قرآن "ولا تبخسوا الناس اشیاءهم" (چیزهای مردمان را کم بهره مسازید و بهای کم منهید) کوشش مولف را در کار تالیف کتاب ستود. نقدنامه کاشف الغطا برای بار دوم در بوئنوس آیرس به چاپ رسید و در محافل علمی آن روز صدا کرد، و کشیش انستاس ماری الکرملی در نقدی که بر همان کتاب آداب اللغه جرجی زیدان نوشت از این تالیف کاشف الغطا استفاده کرد بدون اینکه ماخذ خود را معرفی کند و نام علامه کاشف الغطا را بر زبان آورد. اما شیخ آقا بزرگ از میان این سه یار علمی متعهد شد فهرستی برای تالیفات شیعه بنویسد.

بنابراین می بینیم که مردان حقیقت در دفاع از ارکان فضیلت چسان متعهد می شوند و به خاطر اینکه حق یک مکتب دینی و اجتماعی در تاریخ پوشیده نماند و مبانی فرهنگی حماسه جاوید درست شناخته گردد و بهانه از دست نویسندگان مغرض ستانده شود 60 سال می کوشند و کتابی در حدود 30 جلد تالیف می کنند و یکتنه بین 50000 تا 60000 تالیف شیعه را از قدیمترین روزگاران تاکنون در علوم و فنون مختلف می شناسانند.

Sources

Keywords