فضایل و پاداش حضرت ذوالکفل علیه السلام در آیات قرآن

ذوالکفل

برخى از مفسران، «ذوالکفل» را فردى صالح و مؤمن شمرده اند و به نظر برخى دیگر او از انبیاست. نامهاى مختلفى براى آن حضرت ذکر شده است. در روایتى از امام جواد (ع) آمده است: «او از مرسلین بوده و پس از سلیمان بن داود (ع) به رسالت رسیده و قضاوت مى کرده است، نام وى در روایت مزبور، "عدویا بن ادارین" مى باشد.»

اسوه بودن ذوالکفل
خداوند در قرآن ذوالکفل را، اسوه و الگویى براى اهل تقوا معرفی نموده و می فرماید: «و اسمـعیل و ادریس و ذالکفل کل من الصـبرین؛ و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند.» (انبیاء/ 85) هر یک از آنها در طول عمر خود در برابر دشمنان و یا مشکلات طاقت فرساى زندگى صبر و مقاومت به خرج دادند و هرگز در برابر این حوادث زانو نزدند و هر یک الگویى بودند از استقامت و پایمردى. و نیز می فرماید: «و اذکر... و ذالکفل وکل من الاخیار* هـذا ذکر وان للمتقین لحسن مـاب؛ و یاد کن اسماعیل و یسع و ذوالکفل را [که] همه از نیکان بودند. [این] یادکردى است، و قطعا براى پرهیزکاران بازگشتگاهى نیکوست.» (ص/ 48- 49)
برداشت یاد شده از آنجاست که آیه شریفه، در صدد بیان سرگذشت شخصیتهاست که براى پیامبر اسلام (ص) و مؤمنان، درس آموز و سازنده است. هر یک از آن پیامبران الگو و اسوه اى در صبر و استقامت و اطاعت فرمان خدا بودند، مخصوصا اسماعیل که آماده شد جان خود را فداى راه او کند به همین دلیل "ذبیح الله" نامیده شد، با پدرش ابراهیم در بناى خانه کعبه و گرم کردن این کانون بزرگ و رسالتهاى دیگر همکارى فراوان داشت، توجه به زندگى آنان براى پیامبر اسلام (ص) و همه مسلمین الهام بخش است، و مطالعه زندگى این چنین مردان بزرگ به زندگى انسانها جهت مى دهد، روح تقوا و فداکارى و ایثار را در آنها زنده مى کند، و در برابر مشکلات و حوادث سخت مقاوم مى سازد.
تعبیر به "کل من الأخیار" با توجه به اینکه همین توصیف (الاخیار) عینا درباره "ابراهیم" و "اسحاق" و "یعقوب" به عنوان آخرین صفت آمده بود ممکن است اشاره به این باشد که این سه پیامبر نیز داراى تمام اوصاف سه پیامبر پیشین بودند، چرا که "خیر مطلق" معنى وسیعى دارد که هم "نبوت" را شامل مى شود و هم توجه به سراى آخرت، و هم مقام عبودیت و علم و قدرت را.

فضایل حضرت ذوالکفل

1. برگزیدگى
قرآن حضرت ذوالکفل را از برگزیدگان خداوند معرفی می نماید: «و ذالکفل و کل من الاخیار؛ و یاد کن اسماعیل و یسع و ذوالکفل را [که] همه از نیکان بودند.» (ص/ 48) «اخیار» مى تواند جمع خیر و یا خیر باشد. برداشت یاد شده بنابر احتمال اول صورت گرفته است.

2. بهره مندى از رحمت خدا
خداوند برخوردارى ذوالکفل از رحمت الهى را اینگونه بیان نموده است: «و ذا الکفل...* و ادخلنـهم فى رحمتنا انهم من الصــلحین؛ و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند. و آنها را در جوار رحمت خود در آوردیم، همانا آنان از شایستگان بودند.» (انبیاء/ 85- 86) در این آیه بهره مندى ذوالکفل از رحمت الهى، پیامد شایستگى و صبر وى معرفی شده است.

3. پیشگامى در خیرات
خداوند پیشگامى ذوالکفل را در کارهاى خیر اینگونه بیان نموده است: «و ذاالکفل...* فاستجبنا له و وهبنا له یحیى واصلحنا له زوجه انهم کانوا یسـرعون فى الخیرت؛ و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند. پس دعاى او را اجابت نمودیم و یحیى را بدو بخشیدیم، و همسرش را براى او شایسته [و آماده حمل] کردیم همانا آنها در کارهاى نیک پیشقدم بودند و با بیم و امید ما را مى خواندند و در برابر ما خاشع بودند.» (انبیاء/ 85 و 90) برداشت مزبور مبتنى بر این است که ضمیر «إنهم» به همه پیامبران مذکور در آیات پیشین برگردد.

4. تقوا
خداوند ذوالکفل را از تقواپیشگان معرفی می کند: «و اذکر...و ذالکفل و کل من الاخیار* هـذا ذکر وان للمتقین لحسن مـاب؛ و یاد کن اسماعیل و یسع و ذوالکفل را [که] همه از نیکان بودند. [این] یادکردى است، و قطعا براى پرهیزکاران بازگشتگاهى نیکوست.» (ص/ 48- 49) در این آیه تقواى ذوالکفل، عامل نیک فرجامى آن حضرت معرفی شده است. «مـاب» به معناى مرجع بازگشت است و منظور از «حسن مـاب» حسن عاقبت و سرانجام نیک است. گفتنى است که این برداشت بر این استوار است که مقصود از «متقین» پیامبرانى باشند که در آیات گذشته از آنان سخن گفته شده است.

5. خشوع
ذوالکفل، از خاشعان درگاه خداوند معرفی شده است: «و ذا الکفل...* ...و کانوا لنا خـشعین؛ و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند و در برابر ما خاشع بودند.» (انبیاء/ 85 و 90)

6. دعا
دعاى ذوالکفل، همراه با بیم و امید به درگاه الهى اینگونه بیان شده است: «و ذاالکفل ...* ... و یدعوننا رغبـا و رهبـا؛ و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند. و با بیم و امید ما را مى خواندند.» (انبیاء/ 85 و 90)

7. صالح بودن
صالح بودن و شایستگى ذوالکفل، عامل بهره مندى وى از رحمت الهى معرفی شده است: «و ذالکفل ...* و ادخلنـهم فى رحمتنا انهم من الصــلحین؛ و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند. و آنها را در جوار رحمت خود در آوردیم، همانا آنان از شایستگان بودند.» (انبیاء/ 85- 86) جمله «إنهم من الصالحین» تعلیل براى «أدخلناهم فى رحمتنا» است.

8. صبر
خداوند ذوالکفل را در شمار صابران می آورد: «و ذالکفل کل من الصـبرین؛ و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند.» (انبیاء/ 85) همین صبر ذوالکفل عاملى مؤثر در بهره مندى وی از رحمت الهى بوده است.

9. فرجام نیک
خداوند ذوالکفل را انسانى نیک فرجام و خوش عاقبت معرفی می نماید: «و اذکر... و ذاالکفل و کل من الاخیار* هـذا ذکر و ان للمتقین لحسن مـاب؛ و یاد کن اسماعیل و یسع و ذوالکفل را [که] همه از نیکان بودند. [این] یادکردى است، و قطعا براى پرهیزکاران بازگشتگاهى نیکوست.» (ص/ 48- 49) در این آیات بیان می دارد که تقواى ذوالکفل موجب نیک فرجامى و خوش عاقبتى وى شده است.

10. نیکوکارى
نیکوکار بودن ذوالکفل از ناحیه خداوند اینگونه معرفی شده است: «و اذکر...و ذالکفل و کل من الاخیار؛ و یاد کن اسماعیل و یسع و ذوالکفل را [که] همه از نیکان بودند.» (ص/ 48)

پاداش ذوالکفل

خداوند به پاداش ذوالکفل در باغهاى بهشتى تحت عناوین آرامش در بهشت، برخوردارى ذوالکفل از آشامیدنیهاى بهشتى، باغهاى جاویدان بهشتى، میوه هاى فراوان بهشتى، میوه هاى بهشتى، همسران بهشتى، به عنوان پاداش اخروى وى اشاره نموده و می فرماید: «و اذکر إسماعیل و الیسع و ذالکفل و کل من الأخیار* هاذا ذکر و إن للمتقین لحسن ماب* جنات عدن مفتحة لهم الأبواب* متکین فیها یدعون فیها بفاکهة کثیرة و شراب* و عندهم قاصرات الطرف أتراب؛ و یاد کن اسماعیل و یسع و ذوالکفل را [که] همه از نیکان بودند. [این] یادکردى است، و قطعا براى پرهیزکاران بازگشتگاهى نیکوست. بهشت هاى جاویدانى که درهاى آنها به رویشان باز است. در آن جا تکیه مى زنند [و] میوه هاى فراوان و نوشیدنى در آن جا طلب مى کنند. و در کنارشان [دلبران] همسالى است که به همسران خود چشم دوزند.» (ص/ 48- 51)

یاد ذوالکفل

توصیه خداوند به پیامبر (ص) به یادآورى سرگذشت ذوالکفل: خداوند می فرماید: «و اذکر اسمـعیل والیسع و ذا الکفل و کل من الاخیار» (ص/ 48)
سرگذشت ذوالکفل، سازنده و عبرت آموز براى پیامبر (ص) و مؤمنان: در قرآن آمده «و ذا الکفل کل من الصـبرین؛ و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را [یاد کن] که همه از صابران بودند.» (انبیاء/ 85)
برداشت یاد شده مبتنى بر این است که نصب «اسماعیل... و ذالکفل» به وسیله عامل مقدرى چون «اذکر» یا «اذکروا» باشد.