نقش حروف و اعداد در فرهنگ عرفانی یهود

حروف و اعداد

حروف و اعداد در فرهنگ یهود از دیرباز به عنوان کلیدی در راستای دستیابی به قوانین الهی (توراه) و پی بردن به اسرار آفرینش و نظام آن به کار گرفته شده است. ملل دیگر نیز طی قرون متمادی با بهره جستن از این علم و پیروی از اصول مندرجه در کتب قبالا به ویژه «زوهر» توانسته اند گام های بلند و مثبتی در جهت حفظ بقا و غنی سازی فرهنگ و تمدن خویش بردارند. در گذشته هندوهای باستان، مصری ها و کلدانیان همانند عبرانی ها (یهودیان) از استادان این علم به شمار می آمدند. آنان به کم و کیف رموز مخفی اعداد، چگونگی کاربرد و ارتباط دادن آن به زندگی خویش در ابعاد مختلف، کاملا واقف بودند. آنان توانستند با استفاده از حروف ابجد و تطابق آن با ارزش های عددی که مشتمل بر مبنای ریاضیات به ویژه ارقام (1 الی 9) می باشد، پایه اصلی محاسبات خود را بنا گذارند و به اهداف خود دست یابند. ناگفته نماند، ترتیب حروف ابجد یا ابوجد همان ترتیب حروف عبری آرامی است که در دوران باستان در خط فنیقی، سریانی و آرامی وجود داشته است. بعدها اعراب حروف ابجد فعلی را که آلف بت عبری می باشد اقتباس و جایگزین نمودند.

اعداد در باور قبالیست ها

قبالیست ها بر این باورند اعداد همانند بروج صور فلکی دارای خصوصیات تأثیرگذار و انرژی های ویژه ای می باشند و قادر مطلق از آن جهت آنها را خلق نموده است تا وسیله ای باشند برای ارتباط خودش و مخلوقاتش به ویژه انسان ها تا بدین وسیله بشر بتواند طبق ضوابطی معین و از پیش تعیین شده در راستای رسیدن به حد کمال در طی مسیر زندگی و در جهت بهتر ساختن آن، نیز اصلاح اعمال خویش، تزکیه نفس و یا به عبارتی ترک عادت های زشت و شهوات و تسلط بر نفس اماره توفیق یابد. مهم تر آن که برای کسب آرامش در این دنیا و طلب آمرزش در آخرت از خاصیت های نهفته در کلمات الهی (توراه) برای رسیدن به مقصد نهائی که همانا تکامل می باشد، بهره جویند.
قبالیست ها معتقدند پس از پی بردن به ارزش های عددی کلمات، قادر خواهند بود مابین کلمات ارتباط برقرار کنند و از رسیدن به تفاسیر و تعابیر جدید به واقعیت های انکارناپذیر زندگی و اعتقادات اصولی آن، همچنین مسائل ماورالطبیعه دست یابند. به طور کلی مطالب «زوهر» در بیشتر آئین ها و سنت های مذهبی پایه و اساس عرفان بوده و مکتب تصوف نیز از آن سرچشمه می گیرد در واقع بعضی از رسوم و آداب سمبولیک، در ابتدا با گرایش به جنبه های ادبی آغاز شده و سپس در حول آئین های مذهبی به مسائل عرفانی که همان فلسفه اشراق است منتهی شده است. از دیگر باورهای آنان پیش بینی رخدادهای آینده از روی کلمات به کار گرفته در جملات است. یا به عبارتی وقوع حوادثی در گذشته که خبر از واقعه ای در آینده می دهد.

جایگاه تقویم عبری در میان یهودیان
طبق شواهد به دست آمده از اوائل شکوفایی فرهنگ یهود، این علم به موازات تعالیم توراه شفاهی بسیار مورد توجه علمای یهود قرار داشته است. هر چند به مقتضای زمان و موقعیت های اجتماعی و سیاسی هر عصر و دوره زمانی نضج گرفته و زمانی دیگر به حالت رکود درآمده است. با وجود همه مصائب و فراز و نشیب ها، تاریخ خود گواه است که هرگز بشریت تا به این اندازه در تمامی سطوح علمی این چنین به پیشرفت های شگرف نائل نشده است. معذالک هستند، بسیار مسائل غامض که برای بشر لاینحل مانده است و امید آن است که جواب و حل آن در آتیه نه چندان دور توسط آیندگان با کمک گرفتن از این علم در پژوهش ها به دست آید.
ناگفته نماند تقویم عبری یکی دیگر از ابزارهای موثریست که در راستای دستیابی به رازهای پنهان آفرینش اسرار ماورالطبیعه، در این امر به کار گرفته می شود. در حال حاضر سازمان فضایی آمریکا (ناسا) برای محاسبات زمانی خود از تقویم عبری که از دقیق ترین و اصیل ترین گاهشمارهای جهان محسوب می شود، استفاده می برد. گفتن این نکته ضروریست از آن جایی که بحث علم ارقام، بسیار گسترده است و در این فرصت نمی گنجد، لذا سعی شده در این نوشتار گلچینی از مطالب، آن هم فقط راجع به عدد هفت که از همه بحث انگیزتر و اساس صحبت ماست به اختصار بیان گردد.

نقش عدد 7 در فرهنگ عرفانی یهود

عدد هفت در فرهنگ لغات عبری واژه (زیین) هفتمین حرف از بیست و دو حرف الفبای عبری به شمار می رود و آن به معنای سلاح قدیمی یا نمادی از دشنه یا شمشیر تعریف شده است. معنای دیگر تاج است که نمادیست از اقتدار و پادشاهی. در سنگ نبشته های هیروگلیف از حرف (زیین) به عنوان پیکان یا سلاحی که انسان بتواند توسط آن بر عالم چیره و غالب گردد، ذکر شده است. دانشمندان علم ارقام بر این باورند که عدد هفت به عنوان یک عدد مقدس و اسرارآمیز در میان دیگر اعداد از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در کتب مقدس یهود، تعبیر و تفسیرهای زیادی به شکل حکایت و نکات آموزنده در رابطه با عدد هفت بیان شده است. البته هر نکته مظهر واقعیت های انکار ناپذیر در جهت شکل گیری اراده، اعتقادات بشر و ارشاد شدن آنان برای الحاق شدن به ذات احدیت می باشد و آن میسر نخواهد بود مگر آن که شرایطی فراهم شود. به ویژه اولین گام پی بردن به عمق مطالب و یکایک کلمات بیان شده در «توراه» است. سپس تجزیه و تحلیل نمودن آن، حتی اگر یک حرف با صداهای متفاوت (فتحه یا کسره) باشد، نباید فراموش کرد همانگونه که دارای معنا و تفسیرهای گوناگونی خواهد بود به یقین پیام آور اسرار پنهان خواهد بود. لذا، از همان آغاز آفرینش که شرح آن در کتاب مقدس بیان شده با تعمق و نگرشی عمیق می توان پیام هایی در رابطه میان خالق و مخلوق توسط عدد هفت را لمس نمود.

عدد 7 در سفر برشیت
در سفر برشیت (پیدایش) فصل دوم این چنین آمده است: «کار آسمان و زمین و تمامی تعلقات آن به انجام رسید. خداوند در هفتمین روز، کارش را خاتمه داده بود و روز هفتم را تعطیل نمود. خداوند روز هفتم (شبات) را برکت داد و آن را مقدس نمود. زیرا در روز هفتم از عمل آفرینش فارغ شده بود. خداوند، عالم را در شش روز آفرید.» (یکی از احکام دهگانه که در کوه سینا بر حضرت موسی از طرف خداوند نازل گردید نگهداری از روز شبات، هفتمین روز هفته است.)

عدد 7 در سفر شموت
سفر شموت (خروج) فصل 31: «روز شبات را به خاطر داشته باش و آن را مقدس بدار. زیرا روز شبات به منزله یک میثاق و پیمان ابدی است و هر نسل موظف است آن را به نسل دیگر منتقل نماید. این علامتی است میان من و بنی اسرائیل.» آن چه که محسوس است نزد یهودیان، شبات (روز هفتم) از مقدس ترین و مهم ترین ایام هفته به شمار می رود. در بخش دیگر از کتاب مقدس در سفر برشیت فصل هفتم، ماجرای طوفان نوح بیان شده است. خداوند نسبت به رفتار مردم خشمگین می شود و تصمیم می گیرد با ایجاد باران مشرکین را نابود سازد. ضمن آن که از قبل به نوح این چنین می گوید: «تو همراه خانواده ات داخل کشتی شوید. از تمامی چهارپایان حلال گوشت از هر نوع هفت جفت (نر و ماده اش) را انتخاب کن و از چهارپایانی که حلال گوشت نیستند از هر نوع دو تا، از پرنده (حلال گوشت) آسمان هم از هر نوع هفت جفت (نر و ماده اش) تا بر روی زمین نسل را حفظ کنی. زیرا هفت روز دیگر من چهل شبانه روز بر زمین باران می بارانم. و هر موجودی را که خلق نموده ام از روی زمین نابود خواهم کرد.» در هفدهم ماه حشوان بارش باران آغاز گردید و پس از انجام باران در روز هفدهم هفتمین ماه کشتی نوح روی کوه های آرارات قرار گرفت.

جایگاه ماه هفتم (تیشری) در فرهنگ گاهشمار نجومی
در فرهنگ گاهشمار نجومی، ماه هفتم (تیشری) دارای اسامی دیگری هم می باشد، رومیان باستان آن را Libra، اعراب، میزان و پارسیان، مهرگان می نامیدند. نشانه نمادین آن ترازو است و نشانگر تجلی عدل الهی و تعادل، توازن برای زمین و زمینیان محسوب می شود و آن تلاشی بر پایه متعادل ساختن و قوت بخشیدن به ذهنیت در امر تشخیص، قضاوت و عملکرد انسانهاست. پیرو دستورات خداوند در سفر وییقرا (لاویان) فصل 23، اعیاد خداوند در این ماه توسط حضرت موسی به قوم بنی اسرائیل تأکید می شود لذا جهت قرار گرفتن اعیاد و مناسبت های روش هشانا، کیپور، سوکا، هوشعناربا، شیمنی عصرت و شاووعوت در نزد یهودیان، ماه هفتم از مهمترین ماه ها به شمار می رود.
تیشری مصادف است با آغاز سال نو عبری (روش هشانا) یهودیان بر این باورند که خداوند در این روز پرونده عملکرد یکسال گذشته جهانیان را مورد بررسی قرار خواهد داد. ده روز پس از روش هشانا (یوم کیپور) از مهمترین اعیاد مقدس به نام روز توبه، روزه و کفاره آمده است. خداوند به موشه (حضرت موسی)، این چنین گفت: «اما روز دهم این ماه هفتم روز کیپور، عفو گناهان است.» در پانزدهم ماه تیشری، سوکوت یا عید سایبانهاست و آن یادآور الطاف الهی به بنی اسرائیل در بیابان سینا به هنگام خروج از مصر می باشد. مدت برگزاری این عید هفت روز در نظر گرفته می شود. هوشعناربا: اجرای سنتی مراسم به زمین، زدن شاخه بید طی انجام دعا و نیایش که در هفتم سوکا برگزار می شود.

ایام عومر

یکی دیگر از آئین های مذهبی یهودیان که در سفر وییقرا فصل بیست و سوم بر آن تأکید شده، ایام عومر می باشد. یهودیان به مدت هفت هفته از روز دوم پسح (عید فطیر) تا عید نزول تورا (شاووعوت) روزشماری می کنند و آن همزمان با تقدیم پیمانه ای از محصول جو بوده است که در روز دوم پسح به خانه خدا تقدیم می شد. در پانزدهمین روز همین ماه (نیسان) برای خداوند عید فطیر است. هفت روز فطیر بخورید. روز اول و روز هفتم برای شما روز اجتماع مقدس خواهد بود. هیچ کاری انجام ندهید. هفت روز قربانی برای خداوند تقدیم نمائید.

نماد هفت در عهد و پیمان میان اوراهام (حضرت ابراهیم) و اوی ملخ
در سفر برشیت فصل 21 مشاهده می شود که هنگام انعقاد عهد و پیمان میان اوراهام (حضرت ابراهیم) و اوی ملخ چگونه از نماد هفت استفاده شده. اوراهام گوسفندان و گاوانی جهت پیمان بستن به اوی ملخ می دهد. اوراهام هفت ماده بره را از آن گوسفندان جدا قرار می دهد. اوی ملخ در مورد این هفت بره توضیح می خواهد. اوراهام پاسخ می دهد: «این هفت بره را که از دستم می گیری، به عنوان شاهد باشد که این چاه را من حفر کرده ام.»

عدد هفت در ازدواج حضرت یعقوب
در سفر برشیت فصل 29 شرح حال ازدواج حضرت یعقوب و عهد و پیمانی که اجبارا با لاوان منعقد می کند، بیان می شود؛ یعقوب راحل را دوست می داشت، به لاوان گفت هفت سال برای ازدواج با راحل دختر کوچکت به تو خدمت خواهم نمود. لاوان با این امر موافقت می کند. پس از ازدواج (یعقوب) متوجه می شود به جای راحل، لئا را به نکاح او در آورده اند. چنین مقرر گشت که پس از گذشت یک هفته از عروسی با لئا، لاوان راحل را به ازدواج یعقوب درآورد. در عوض هفت سال دیگر هم به لاوان خدمت کند.

عدد هفت در شرح حال حضرت یوسف
یکی از آموزنده ترین و مهمترین ماجراهای درج شده در توراه شرح حال حضرت یوسف، به ویژه در سفر برشیت فصل 41 است که به کرات از عدد هفت نام برده و این چنین بیان شده است: «فرعون خواب دید که اینک کنار رودخانه نیل ایستاده است. از نیل هفت ماده گاو خوش قیافه و فربه به بالا آمده و در مرغزار شروع به چریدن می کنند. هفت ماده گاو دیگر بدقیافه و لاغر، هفت ماده گاو خوش قیافه و فربه را خوردند و فرعون بیدار شد. فرعون به خواب رفته و بار دوم خواب دید که اینک هفت خوشه چاق و خوب بر یک ساقه بالا آمده و هفت خوشه لاغر که باد شرقی آن را زده بود به دنبال آنها روئیده، خوشه های لاغر هفت خوشه چاق و پر را بلعیدند. فرعون بیدار گشت. پس از آن که ملازمان از تعبیر خواب فرعون عاجز شدند، یکی از درباریان، یوسف را برای تعبیر خواب فرعون از زندان بیرون آورد و یوسف این گونه تعبیر می کند، هفت سال سرزمین مصر با فراوانی روبرو خواهد شد و هفت سال بعد از آن قحطی و خشکسالی در سرزمین مصر حکمفرما خواهد شد و با تدبیری که حضرت یوسف طی هفت سال فراوانی اندیشیده بود، توانست مصر را از یک خشکسالی حتمی نجات بخشد.»

ارتباط عدد هفت در مورد مسائل کشاورزی و اجتماعی
ارتباط عدد هفت در مورد مسائل کشاورزی و اجتماعی در خصوص رفتار طبقه مرفه با غیر مرفه این گونه بیان شده است. سفر وییقرا فصل 25: «شش سال زمینت را کشت کن، حاصلش را جمع آوری نما. سال هفتم برای آن زمین شبات، تعطیل و استراحت کامل محسوب می شود. کشتزارت را نکار، تاکت را هرس ننما، محصول خودروی آن زمین را رهایش کرده، زیرا از آن خداوند است (وقف است). در سال هفتم زمین را آزادش بگذار تا بیچارگان قومت (غلامانت و مزدورانت) محصول آن را بخورند و باقی مانده آن برای مصرف خوراک چهارپایانت و دیگر حیواناتی که در سرزمین تو به سر می برند باشد. در مورد تاکستانت و باغ زیتونت هم همین عمل را انجام بده.» در همین فصل آمده بعد از سپری شدن هفت بار تعطیلی یکساله یا به عبارتی گذراندن هفت تا هفت سال پیاپی (49 سال) سال پنجاهم «یوول» است، آن را مقدس بدار. در آن سرزمین برای تمام ساکنانش اعلام آزادی کنید.

هفت روز مراسم سوگواری
از دیرباز طبق سنت یهود، رسم بر آن بوده مراسم سوگواری را هفت روز برگزار کنند. حضرت یعقوب 147 سال عمر نمود که هفده سال از عمرش را در مصر گذرانید. پس از رحلت آن حضرت، حضرت یوسف برای پدرش هفت روز و ملت مصر هفتاد روز مراسم سوگواری به جای آوردند. (برشیت فصل پنجاهم).

منورا هفت شاخه

یکی از سمبل های مهم یهودیت منورا هفت شاخه می باشد. چراغدانی که به فرمان خداوند به عنوان یکی از اسباب های مکان مقدس (میشکان) توسط قوم بنی اسرائیل ساخته شد. در سفر شموت، فصل بیست و پنجم، خداوند از حضرت موسی می خواهد برای او مکانی مقدس (با تمام اسباب هایش) بسازد تا در میان آنها ساکن شود. بدین منظور از بنی اسرائیل می خواهد برای ساختن این مکان مقدس از بهترین و نفیس ترین اقلام مثل طلا، نقره، مس و پشم با رنگ های گوناگون، عطریات، چوب اقاقیا، سنگ های عقیق و نگین ها و غیره استفاده نمایند. (البته خودشان کلیه این مایحتاج را به عنوان هدیه با رغبت و با رضایت تقدیم کنند). در ادامه این فصل، این چنین می فرماید: «چراغدانی از طلای ناب درست کن، یکپارچه ساخته شود. پایه و شاخه (میانی) زینت تمام جام شکل، زینت های سیبی شکل و زینت های گل شکل این چراغدان از خود آن باشد و شش شاخه از دو طرف آن منشعب شود. یا به عبارتی در هر طرف پایه میانی سه شاخه چراغدان قرار گرفته باشد و با تمام متعلقاتش به وزن یک کیکار (معادل 6/57 کیلوگرم) در نظر گرفته شود.»
قبالیست ها بر این باورند هفت شاخه منورا، مرتبط با دنیای هفتگانه و نمودار اصول تکامل بشر و هر شاخه نمایان گر تجلی نور الهی است. همانطور که قبلا اشاره شد، چراغدان متشکل است از یک ستون میانی سه شاخه کناری سمت راست و سه شاخه کناری سمت چپ که به صورت یکپارچه ساخته شده است.

عدد هفت در سایر فصول کتب مقدس
خداوند به نوح گفت این علامت (رنگین کمان) عهدی است بین من و جهان. هنگامی که آن را بالای زمین در ابرها پدید آوردم، عهدم را با شما استوار خواهم کرد که دیگر چنین طوفانی زمین را تباه نکند. «برشیت، فصل 9» رنگین کمان دارای هفت رنگ می باشد. اولین ضربه که خداوند توسط حضرت موسی در مصر بر رود نیل وارد کرده هفت روز به طول انجامید (شموت فصل هفتم). هفت روز پس از بیرون آمدن از مصر، خداوند، عرابه ها و سواران تمام لشکریان فرعون را که در تعقیب بنی اسرائیل به دریا آمده بودند، با برگشت آب بر رویشان، غرق نمود و قوم بنی اسرائیل را نجات داد. (شموت فصل 14) برای جمع آوری مائده آسمانی (مان) شش روز آن را برچینید و روز هفتم شبات است. در این روز «مان» وجود نخواهد داشت. (شموت فصل 16)
هفت روز قربانگاه را تطهیر نموده مقدسش کن تا آن قربانگاه فوق العاده مقدس گردد. آن چه با آن قربانگاه تماس یابد مقدس شود. تولد و درگذشت حضرت موسی در هفتم ماه آدار به وقوع پیوست. در جمجمه انسان هفت جایگاه مقدس وجود دارد. دو چشم، دو گوش، دو سوراخ بینی و یک دهان.