بنای اولین مسجد در اسلام

مسجد قباء اولین مسجدی است که در اسلام ساخته شده و ابن جزی و سمهودی و حلبی و غیر ایشان نیز در آثارشان به این موضوع تصریح کرده اند. در گذشته در هنگام بحث از هجرت ابوبکر به حبشه گفته شد عده ای ادعا کرده اند ابوبکر اولین مسجد را بنا نموده و سخنان عجیب و غیر قابل پذیرشی را در آنجا ارائه کرده اند ایشان ادعا نموده اند در اوج بحران و فشارهای مختلف به مسلمین ابوبکر از منزل خارج شده و با جرات تمام بصورت علنی به عبادت خدا پرداخت و در کنار منزلش در بین قبیله بنی جمح مسجدی بنا نمود. البته نقد این روایت جعلی در همانجا آمد و ما بنا نداریم بیش از این سخنی راجع به روایت مذکور بگوئیم. فلذا به بیان ماجرای ساخت مسجد می پردازیم.
مسجد قبا با زحمات فراوان پیامبر (ص) ساخته شده و همان مسجدی است که در حق آن آیه 108 از سوره توبه نازل شد:
«و لمسجد اسس علی التقوی من اول یوم احق ان تقوم فیه، فیه رجال یحبون ان یتطهروا و الله یحب المتطهرین»؛ «آن مسجدی که از روز نخست بر پایه تقوا بنا شده، شایسته تر است که در آن (به عبادت) بایستی، در آن مردانی هستند که دوست دارند پاکیزه باشند و خداوند پاکیزه گان را دوست دارد».(توبه/ 108).
زمین این مسجد را پیامبر از دو یتیم، صاحبان زمین مذکور به دو برابر قیمت خریداری کرده بود پس هم خریداری اصل زمین و هم نقشه آن و هم پی ریزی اولیه را خود پیامبر (ص) انجام داد، البته در نقشه کشی و پی ریزی آن از دیگران نیز استفاده فرمود.
در ساختن بنای مسجد داستانهای جالبی نقل شده است. به عنوان نمونه به نقل یکی از آنها می پردازیم. تاریخ نگاران نوشته اند: هنگامیکه مسلمانان مهاجر و انصار دست به کار ساختن مسجد شدند رسول الله (ص) نیز برای تشویق و ترغیب ایشان، شخصا به کمک آنها آمد و به همین منظور ردای خود را از دوش برگرفت و خشت و سنگ بر شانه می گذاشت و بر سرزمین مسجد می برد. وقتی مردم این صحنه جالب را مشاهده کردند رداها را از دوش افکنده و شروع به حمل مصالح و کمک به ساختن مسجد نمودند و در حین انجام کار این شعر را زمزمه می نمودند،
لئن قعدنا و النبی یعمل لذاک منا العمل المظلل
اگر ما بنشینیم و رسول خدا (ص) کار کند، به راستی که این عمل از ما عمل گمراهانه ای است (که صادر می شود)» و گاه نیز می خواندند: «اللهم الاعیش الاعیش الاخره اللهم ارحم الانصار و المهاجره»، «خدایا زندگانی (با ارزش تر از) زندگانی آخرت نیست، خدایا انصار و مهاجرین را مورد مهر و محبت خود قرار بده»
البته رسول الله (ص) خود این اشعار را زمزمه نمی کردند و لیکن ایشان نیز مضمون این اشعار را بصورت نثر و احتمالا بعنوان هماهنگی و قوت قلب مسلمین ذکر می فرمودند. پیامبر مضمون شعر دوم را چنین بیان می کرد: «اللهم لاعیش الاعیش الاخره فارحم المهاجرین والانصار» «بار الها زندگی جز زندگی آخرت نیست و حیات دنیوی ارزشی ندارد، پس به مهاجرین و انصار رحم کن».
جریان دیگری که در داستان ساخت مسجد ذکر شده مربوط به ماجرائی میان امیرالمومنین (ع) و عثمان می شود.
عثمان در جریان ساخت مسجد هر بار خشتی را بر می داشت و بر زمین می گذاشت آستین خود را تکان داده و جامه اش را گردگیری می کرد تا خاک و غبار آن بلند شود علی (ع) با مشاهده این وضع عبارات زیر را زمزمه کرد: «لایستوی من یعمر المساجدا یداب فیه قائما و قاعدا و من یری عن الغبار حائدا»، «مساوی نیست کسی که تعمیر مساجد می کند و ایستاده و نشسته در تلاش و کوشش است برای آن؛ با کسی که از غبار و گرد و خاک مسجد روی گردان است (و حاضر نیست حتی گرد و خاک آن هم به بینی او برسد).
در سیره ابن هشام ماجرای فوق به همین شکل البته بی آنکه نامی از عثمان برده شود ذکر شده اما نام آن فرد مجهول در وفاءالوفاء سمهودی به تصریح گفته شده و گفته شده که او عثمان ابن عفان بوده.