دین تامین کننده تمایلات ابدی انسان

چگونه دین تأمین کننده خواسته‏ های بشر است و جانشین هم ندارد، زمانی خیال می‏کردند اگر تمدن پیشرفت کرد دیگر جائی‏ برای دین نیست، امروز دیگر معلوم شده که پیشرفت علم و تمدن نیازی را که بشر به دین برای یک زندگی خوب دارد رفع نمی‏کند بشر هم از لحاظ شخصی‏ احتیاج به دین دارد و هم از لحاظ اجتماعی نیازمند دین است، همین قدر که‏ ابدیت به فکر بشر می ‏آید، به جهان دیگر پیوند پیدا می‏کند، این قدرت‏ فکری و تصوری در او احساسات و تمایلات ابدیت خواهی به وجود می‏ آورد. پیدایش این گونه تصورات وسیع و گسترده و پیدایش اینگونه تمایلات و خواسته‏ های عظیم و پهناور در انسان با ساختمان بدنی و جسمانی محدود و فانی‏ شونده انسان به هیچوجه جور نمی‏ آید. یعنی وقتی که از یک طرف آن تصورات‏ و تمایلات عظیم را در خود احساس می‏کند و از طرف دیگر به ساختمان محدود و فانی شونده و زودگذر مادی خود مینگرد می‏بیند اشتهای لقمه ‏ای در او پیدا شده که به اصطلاح برای دهانش خیلی بزرگ است، آرزوی کلاهی را پیدا کرده‏ است که نه تنها برای سر او بلکه، برای سر چرخ و فلک هم گشاد است، اینجا است که یک عدم تعادل عجیب و ناراحت کننده ‏ای میان آرزوها و خواسته‏ ها از یک طرف و میان استعداد جسمانی خود از طرف دیگر می‏بیند، تصور محرومیت از ابدیت او را خرد می‏کند، غبطه می‏برد به حال حیوانات‏ که حدود فکرشان با حدود استعداد جسمانی شان منطبق است، درباره بقاء و ابدیت فکر نمی‏کنند تا آرزویش در دلشان پیدا شود و از تصور رسیدن به آن آرزو و از تصور فنا و نیستی رنج ببرند.

راستی هم اگر بنا بشود انسان فانی شونده باشد عدم تعادل و عدم تناسب‏ عجیبی میان افکار و تمایلات روحیش از یک طرف و میان استعداد و توانائیش از طرف دیگر وجود دارد، این سؤال پیش می‏ آید که اگر بناست این موجود مات وفات شود این تفکرات و تصورات و تمایلات وسیع و پهناور چقدر بیهوده و موذی و خردکننده است. بسیاری از تلاشهای بشر برای جاوید ماندن نام و عنوان و یادگارهایش بعد از خودش، مولود همین احساس و آرزو است، ولی البته به صورت غیرمنطقی، خیال می‏کند اگر کاری کند که نامش، مجسمه ‏اش، یادگارهایش، آثارش، سرگذشتهایش بعد از خودش جاوید بماند خودش جاوید مانده است، و خود را از چنگال فنا و نیستی نجات داده است، بسیاری از جنایتها را بشر برای رسیدن به این نوع جاودانه شدن انجام می‏دهد، اما کیست که در همان وقت نداند که این تلاشها بیهوده است، من که نیست و نابود باشم، شهرت و نام من چه لذتی می‏تواند برای من داشته باشد؟! لذت از شهرت و افتخار و نام و عنوان فرع بر بقا و حیات خود من‏ است. تنها چیزی که این احساس و این احتیاج را به صورت کامل و مطمئن تأمین‏ می‏کند احساسات و عقائد مذهبی و پرستش است.

مرحوم فروغی در جلد دوم کتاب آئین سخنوری، سخنرانیها و خطابه‏ های‏ بزرگی را که در دنیا ایراد شده ترجمه کرده است، در بین آنها چند خطابه از ویکتور هوگو نویسنده معروف‏ فرانسوی است، هوگو در یکی از خطابه های خیلی عالی‏ اش می‏گوید: «راستی‏ اگر انسان اینطور فکر کند که عدم است و بعد از این زندگی نیستی مطلق‏ است، دیگر اصلا برای او زندگی ارزشی نخواهد داشت، آن چیزی که زندگی را برای انسان گوارا و لذت بخش می‏سازد، کار او را مفرح می‏سازد، به دل او حرارت و گرمی می‏بخشد، افق دید انسان را خیلی وسیع می‏کند، همان چیزی‏ است که دین به انسان می‏دهد، یعنی اعتقاد به جهان ابدیت، اعتقاد به‏ خلود، اعتقاد به بقاء بشر، اعتقاد به اینکه تو ای بشر! فانی نیستی و باقی خواهی بود، تو از این جهان بزرگتری، این جهان برای تو یک آشیان‏ کوچک و موقتی است، این جهان فقط یک گاهواره است، برای دوران کودکی‏ تو است، دوران بیشتر دوران دیگری است». از تولستوی حکیم معروف روسی می‏پرسند ایمان چیست؟ آنرا برای ما تعریف کن. می‏گوید: ایمان همان چیزی است که انسان با آن زندگی می‏کند، سرمایه زندگی است. واقعا عجب جمله ساده و پرمغزی است. ایمان همان چیزی است که بشر با آن زندگی می‏کند، شما این جمله را مقایسه‏ کنید با طرز تفکر یک عده سبک مغز بی‏خبر و بی ‏اطلاع که خیال می‏کنند دین‏ برای بشر سربار است، بی دینی نوعی آزادی و سبکباری است! اینها خیال می‏کنند پابند نبودن بهر چیزی نامش آزادی است، بنابراین پابند نبودن به عقل و انسانیت و اخلاق و شرافت چون بالاخره هر چه هست پابند نبودن است سبکباری و آزادی است. اما این حکیم عالیقدر روسی چقدر خوب ارزش سرمایه های معنوی را درک کرده است، او نمی‏گوید ایمان سربار است می‏گوید سرمایه است. ناصرخسرو به فرزندش خطاب کرده می‏گوید:
ز دنیا روی زی دین کردم ایراک
مرا، بی ‏دین، جهان، چه بود و زندان
مرا پورا ز دین ملکی است در دل
که آن هرگز نخواهد گشت ویران