تفاوت جهان بینی های علمی و فلسفی

هر چند جهان بینی فلسفی دقت و مشخص بودن جهان بینی علمی را ندارد، در عوض از آن نظر که متکی به یک سلسله "اصول" است و آن اصول اولا بدیهی و برای ذهن غیر قابل انکارند و با روش برهان و استدلال پیش می روند و ثانیا عام و در بر گیرنده اند (در اصطلاح فلسفی از احکام موجود بما هو موجودند) طبعا از نوعی جزم برخوردار است و آن تزلزل و بی ثباتی که در جهان بینی علمی دیده می شود، در جهان بینی فلسفی نیست و هم محدودیت جهان بینی علمی را ندارد. جهان بینی فلسفی پاسخگو به همان مسائلی است که تکیه گاه های ایدئولوژی ها هستند. تفکر فلسفی، چهره و قیافه جهان را در کل خود مشخص می کند.
جهان بینی علمی و جهان بینی فلسفی، هر دو مقدمه عمل اند، ولی به دو صورت مختلف. جهان بینی علمی به این صورت مقدمه عمل است که به انسان قدرت و توانایی "تغییر" و "تصرف" در طبیعت می دهد و او را بر طبیعت تسلط می بخشد که طبیعت را در جهت میل و آرزوی خود استخدام نماید، اما جهان بینی فلسفی به این صورت مقدمه عمل و مؤثر در عمل است که جهت عمل و راه انتخاب زندگی انسان را مشخص می کند.
جهان بینی فلسفی در طرز برخورد و عکس العمل انسان در برابر جهان مؤثر است، موضع انسان را درباره جهان معین می کند، نگرش او را به هستی و جهان شکل خاص می دهد، به انسان ایده می دهد یا ایده او را از او می گیرد، به حیات او معنی می دهد یا او را به پوچی و هیچی می کشاند. این است که می گوییم علم قادر نیست به انسان نوعی جهان بینی بدهد که پایه و مبنای یک ایدئولوژی قرار گیرد، ولی فلسفه می تواند.
اگر هر گونه اظهار نظر کلی درباره هستی و جهان را جهان بینی فلسفی بدانیم -قطع نظر از اینکه مبدا آن جهان بینی چیست، قیاس و برهان و استدلال است یا تلقی وحی- از جهان غیب باید جهان بینی مذهبی را یک نوع از جهان بینی فلسفی بدانیم. جهان بینی مذهبی و جهان بینی فلسفی وحدت قلمرو دارند، بر خلاف جهان بینی علمی. ولی اگر نظر به مبدأ معرفت و شناسایی داشته باشیم، مسلما جهان شناسی مذهبی با جهان شناسی فلسفی دو نوع است.
در برخی مذاهب مانند اسلام جهان شناسی مذهبی در متن مذهب، رنگ فلسفی یعنی رنگ استدلالی به خود گرفته است، بر مسائلی که عرضه شده است با تکیه بر عقل، استدلال و اقامه برهان شده است، از این رو جهان بینی اسلامی در عین حال یک جهان بینی عقلانی و فلسفی است.