اعتقاد به معاد، امری فطری

مسأله اینکه آیا اعتقاد به رستاخیز فطری هست یا فطری نیست بستگی دارد به اینکه ما اعتقاد به رستاخیز را در چه شکلی طرح کنیم. یک وقت در آن شکل طرح می کنیم که خود قرآن کریم در اکثر آیات طرح کرده است. معنی و مفهومی که قرآن به رستاخیز می دهد رجوع و بازگشت به پروردگار است (انا لله و انا الیه راجعون). اگر به این معنی و مفهوم باشد جواب این است: بله، اعتقاد به رستاخیز فطری است.
ولی اغلب، این امر را به یک صورت ناقص طرح می کنند که آن معنی و مفهوم واقعی خودش را ندارد. برخی اینطور به نظرشان می رسد که همانطور که یک صنعتگر، یک چیزی را می سازد بعد آن را خراب می کند و بار دوم همان را می خواهد بسازد خداوند نیز چنین می کند. کسی هم که -طبق آیه «ویقول الانسان ءاذا ما مت لسوف اخرج حیا؛ و انسان می گوید: آیا وقتی مردم، راستی از گور زنده بیرون آورده خواهم شد؟» (مریم/66)- چنین حرفی زده تصورش یک چنین چیزی بوده است، نه تصور به شکل واقعی که از معاد باید داشته باشد؛ شنیده بوده است که مردم در معاد بار دیگر زنده می شوند و این زنده شدن را یک نوع بازگشت به دنیا تلقی می کرده است – که اکثر مردم اینطور تلقی می کنند – نه بازگشت به خدا.
اگر تصور ما از معاد این باشد که نوعی بازگشت جدید به همین دنیاست قدر مسلم اعتقاد به معاد یک امر فطری نیست، اما اگر تصورمان از معاد این باشد که واقعیت و حقیقتش بازگشت به خداست، آن وقت یک امری می شود مربوط به رابطه انسان و خدا، که این، امری فطری است.