مسئول بودن مردم در قبال حفظ و ترویج دین

مسئول دین، یعنی مسئول ترویج و پخش دین، مسئول حفظ و نگهداری و صیانت دین فقط انبیاء نیستند، مردم هم در اینجا مسئولیتی دارند و این مسئولیت را بسا هست با زور و با نیرو باید انجام بدهند. اینجاست که در آیه 25 سوره حدید مسئله آهن را مطرح می کند: «و انزلنا الحدید فیه بأس شدید و منافع للناس؛ و آهن را که در آن نیرویی شدید و منافعی برای مردم است پدید آوردیم.» هر چیزی در عالم طبیعت برای غایتی خلق شده و احیانا برای غایات دیگری که هدف اصفی نیست (و) در موارد دیگر هم مورد استفاده قرار می گیرد. خدا آهن را فرستاده است در عالم به این معنی که آهن را نازل کرده -چون گفتیم خدا همه چیز را نازل کرده و نازل شدن یعنی از اراده حق ناشی شدن- برای اینکه یکی از ابزارها و وسایلی است که بشر در عالم می تواند از آن استفاده کند بلکه از مهم ترین موادی است که بشر در این عالم آنها را مورد استفاده خودش قرار داده است.
آنگاه استفاده ای که از آهن در جنگ ها می شود ممکن است کسی بگوید این دیگر استفاده به اصطلاح عرضی است نه استفاده اصلی. ولی قرآن می خواهد بگوید نه، این در خلقت آهن اصالت دارد: «و انزلنا الحدید فیه بأس شدید و منافع للناس؛ ما آهن را فرود آوردیم که در آن نیروی دفاعی شدید و منافعی برای مردم است.» یعنی این دو را در کنار یکدیگر ذکر می کند «و لیعلم الله من ینصره و رسله بالغیب؛ و تا خدا معلوم بدارد چه کسی در نهان، او و پیامبرانش را یاری می کند.» و برای اینکه خدا یاران خودش را در دنیا بداند.
گفتیم "بداند" یعنی تحقق بپذیرد، چون علم حق تعالی و تحقق اشیاء در مرتبه فعل یک چیز است، یعنی «و برای اینکه ناصران دین الهی در دنیا وجود پیدا کنند.» اینجاست که اشاره به مسئولیت خود مردم هم در این زمینه می شود.