زندیق

کلمه "زندیق" عنوان فحش ندارد مثل امروز که ما به هر کس بخواهیم فحش بدهیم می گوئیم "زندیق". در آن زمان عده ای به این نام معروف بودند و از نظر خودشان این نام فحش نبوده. مثل کلمه "ماتریالیست" در عصر ما. البته کسی که موحد است از این کلمه برای خودش خوشش نمی آید ولی آن کسی که ماتریالیست است، به این کلمه افتخار هم می کند.
راجع به اینکه ریشه کلمه "زندیق" چیست خیلی حرف ها زده اند و بیشتر نظرشان اینست که زنادقه مانوی بودند و در اوایل قرن دوم ظهور کردند که قرن امام صادق (ع) است. بسیاری از اروپائی ها و غیر آنان برای کشف ریشه زنادقه در اسلام بحث ها کرده اند و بیشتر نظرشان اینست که اینها همان مانوی ها بوده اند. البته کیش مانی کیش ضد خدایی نیست بلکه مانی خودش ادعای پیغمبری داشت، البته توحیدی نبود، ثنوی بود.
مانی از زردشت ثنوی تر بوده است و بسیاری احتمال می دهند که زردشت خودش موحد بوده، لااقل توحید ذاتی را قائل بوده است گو اینکه توحید در خالقیت را در کلمات او نمی شود اثبات کرد. ولی به هر حال او یک مبدأ ازلی برای کل عالم قائل بوده است. اما مانی قطعا ثنوی بوده و خود را از طرف خدای خیر پیغمبر می دانست. ولی مانوی هایی که بعد ظهور کردند گرایش پیدا کردند به طبیعی گری و مادی گری و اساسا به هیچ چیز اعتقاد نداشتند.