دو تفسیر از حیات شهدا پس از مرگ

در دو جای قرآن کریم این مطلب آمده است که مبادا گمان کنید که آنان که در راه خدا کشته شده اند مرده هستند، خیر، زنده اند. در یک آیه که در سوره بقره است، این طور می فرماید: «و لا تقولوا لمن یقتل فی سبیل الله اموات بل احیاء و لکن لا تشعرون؛ به آنها نگویید مرده ها، آنها زنده اند ولی شما مستشعر نیستند، شما درک نمی کنید، شما خیال می کنید مرده اند، واقعا آنها زنده هستند.» (بقره/154)
کسانی که نمی خواستند قبول کنند که انسان در فاصله مردن تا قیامت یک حیاتی دارد و یا به علل دیگری گفته اند شاید مقصود از این زندگی زندگی مجازی است نه زندگی حقیقی، یعنی اینکه قرآن می گوید: «گمان مبر که شهدا مرده هستند بلکه زنده هستند و شما نمی دانید» مقصود این است که نامشان زنده است، به اصطلاح فلاسفه جدید وجود فی نفسه شان مرده است ولی وجودشان برای مردم، وجودشان در دل مردم زنده است. البته این یک تعبیر مجازی است که در مواردی به کار می رود، مثل اینکه امیرالمؤمنین (ع) می فرماید: «و العلماء باقون ما بقی الدهر؛ مردم دیگر می میرند ولی علماء زنده هستند»، «اعیانهم مفقودة و امثالهم فی القلوب موجودة؛ وجود عینی شان نیست اما مثالها و وجود ذهنی شان در دلها موجود است» (نهج البلاغه، حکمت 147). از این هم تعبیر به حیات می شود. یا حافظ می گوید:
هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق *** ثبت است بر جریده عالم دوام ما
و یا سعدی می گوید:
سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز *** مرده آن است که نامش به نکویی نبرند
بعضی گفته اند این آیات این طور است (و مقصود از این زندگی زندگی مجازی است) ولی دیگران جواب داده اند که با «لکن لا تشعرون» جور در نمی آید. اگر مقصود از اینکه اینها زنده هستند یعنی نام نیکشان در میان مردم زنده است، پس مردم هم کاملا می دانند که نام نیکشان زنده است، اما قرآن نوعی زندگی را بیان می کند که به مردم می گوید: «ولی شما نمی فهمید، شما درک نمی کنید»، واقعا زنده اند ولی شما درک نمی کنید. بعلاوه، آیه دیگری قرینه این آیه هست که دیگر هیچ گونه از این جور احتمالات را نمی شود در آن داد و طبعا مفسر این آیه هم هست و آن این است: «و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاء عند ربهم یرزقون» (آل عمران/169) نگویید به آنها اموات، آنها زنده اند و در نزد پروردگار مرزوقند، به آنها روزی می رسد، نعمتها به آنها می رسد که استفاده می کنند، «فرحین بما آتاهم الله من فضله» شادمانند به آنچه خداوند از فضل خود به آنها عنایت کرده است، «و یستبشرون بالذین لم یلحقوا بهم» (آل عمران/170) و دائما در صدد و جستجو و طلب بشارتند درباره دوستانشان که هنوز به آنها ملحق نشده اند، یعنی آنها دوستانی دارند که هنوز در این دنیا زنده هستند و منتظرند که کی این بشارت به آنها برسد که فلان دوست شما هم شهید شد و به شما ملحق خواهد شد.

حیات شهدا دلیلی است بر وجود حیات پس از مرگ:
این آیه اگر چه در مورد خصوص شهداست ولی به هر حال صراحتش در مطلب به نظر می رسد انکارناپذیر است که قرآن می خواهد بگوید شهدا بعد از مردن زنده هستند، مستشعرند، شادمانند، مرزوقند و آگاهند، حتی آگاهند از دنیایی که از آن عبور کرده اند. ممکن است کسی راجع به این آیه بگوید شاید فقط شهدا این جورند. البته معلوم است که انسان نمی تواند احتمال بدهد که از نظر قرآن مردم دو صنف اند، غیر شهدا هر که هست همه نیست و نابود و معدوم می شوند تا قیامت، در سکوت مطلق فرو می روند، نه عذابی و نه نعمتی، و فقط شهدا این جور هستند.