معنای باز شدن نامه های عمل در آخرت

خداوند در قرآن کریم سوره اسراء آیه 13-14 می فرماید: «و کل انسان الزمنه طائره فی عنقه و نخرج له یوم القیمة کتبا یلقاه منشورا* اقرا کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیبا؛ ما طائر هر انسانی را ملازم و ملاصق گردن او قرار داده ایم، و این طائر را از برای او در روز قیامت بیرون می آوریم بصورت کتابی که گسترده و باز شده باشد. و چون این انسان آن کتاب را باز شده و گسترده می بیند* و با آن چنین برخوردی میکند، به او خطاب می شود: خودت کتاب خودت را بخوان! (نامه عمل خودت را خودت نگاه کن، خودت قرائت کن!) امروز کافیست که خودت حسابگر خود باشی!»، یعنی محاسب نفس خودت از روی این کتاب باز شده خودت باشی!
یکی از عوالمی که در قیامت هست عالم تطایر کتب است. دیده اید در وصیت نامه هائی که می نویسند میگویند: من شهادت میدهم به اینکه موت حق است، و قبر حق است، و سوال نکیر و منکر حق است، و حشر حق است، و صراط و میزان حق است، و تطایر کتب حق است، تا آخر آن شهادتها. تطایر کتب یعنی بازشدن نامه های عمل. چرا آنرا تطایر میگویند؟ از این آیه مبارکه اتخاذ شده است: «و کل إنسـان ألزمنـاه طـائره و فی عنقه؛ هر انسانی را ما طائر او را ملازم گردنش قرار دادیم و به گردنش پیچیدیم» طائر به معنای مرغ است، مرغ پرنده را طائر گویند.
در تفسیر مجمع البیان وارد است که: عمل هر انسان را به گردن او پیچیدیم، خواه عملش خوب باشد و یا شر باشد؛ مثل طوق و گردنبند که دور گردن انسان می بندند و این طوق ملازم با گردن است و ابدا مفارقت و جدائی از گردن پیدا نمی کند. حال چرا به عمل، طائر می گویند؟ بنابر عادت عرب که در گفتارشان می گویند: «جری طآئره بکذا؛ طائرش به این قسم جاری شد»، مرغ پرنده او بدین قسم جاری شد، عمل او بدین قسم جاری شد. از این جهت به آن طائر گویند. پس تطایر کتب یعنی به پرواز درآمدن نامه های عمل. نامه های عمل به گردن انسان پیچیده میشود، و وقتی باز میشود به پرواز درمی آید. مانند مرغی که پرواز میکند، نامه های عمل هم پرواز می کنند؛ میروند یا بسوی مقربین و یا بسوی أصحاب الیمین و یا بسوی أصحاب الشمال.
چون در قیامت مقربین و مخلصین جای خاصی دارند، أصحاب الیمین جای مخصوصی دارند، و أصحاب الشمال نیز جای خاصی دارند. و هر عملی که انسان انجام داده است، به آن مقدار که از درجه قرب برخوردار بوده این عمل ملحق به مقربین می شود، و اگر عملش سنخیت با أعمال أصحاب الیمین داشته به سمت أصحاب الیمین پرواز میکند، و اگر سنخیت با أصحاب الشمال داشته به آن سمت پرواز می نماید. پس تطایر کتب، یعنی عالمی که نامه های عمل به پرواز درمی آید و هر کدام به جا و محل خود جاری می شود. این یک معنائیست که برای تطایر کتب می توان کرد.
یک معنای دیگر برای طائر می توان کرد، و آن اینکه طائر کنایه از آن مقدراتی است که در اثر عمل به انسان داده میشود؛ چون در میان مردم عرب به مرغ ها فال می زنند، فال خوب و یا فال بد. مثلا میگویند: اگر کلاغ از سمت چپ بطرف سمت راست حرکت کند خیلی خوب است، و اگر از سمت راست بطرف چپ حرکت کند خیلی بد است. هر روز که انسان از خانه بیرون می آید اگر کلاغ را به چنان و یا به چنین وضعیتی بنگرد مورد خیر یا شر قرار میگیرد. اگر جغد بر فراز منزل آید دلالت بر مرگ و نیستی و نابودی میکند، و اگر کبوتر و یا مرغ ورقاء آمد این دلالت بر یمن و سعادت دارد. باری، این مسائل در اسلام نیست. زیرا ابدا واقعیت ندارد، بلکه اثر مترتب، همان اثر نفوس می باشد لاغیر؛ و لذا اسلام تطیر را برانداخته است. پس طائر کنایه از آن سعادت و یا بدبختی است که در اثر عمل خوب و یا عمل زشت نصیب انسان میشود؛ غایت الامر اگر با آن مرغ فال خوب بزنند به آن تفأل میگویند، و اگر فال بد بزنند به آن تشأم گویند.
طائر یعنی آن مرغ مقدراتی که در اثر عمل، عمل خوب و یا عمل بد، ملازم با انسان است. طائر انسان یعنی مقدرات انسان بر اثر عمل؛ همچنانکه انسان با آن مرغ مقدراتش را اندازه گیری میکند، آن مقدرات و آن أعمال و آن پاداش هائی که در اثر عمل خوب و یا زشت به انسان میرسد و ملازم و ملاصق با اوست، تعبیر به طائر شده است. ما این طائر را برای انسان در روز قیامت باز می کنیم و بیرون می آوریم بصورت نامه عمل نوشته شده که چون انسان آنرا می بیند، تمام مقدرات خود را از اعمال زشت و یا نیکی که انجام داده است، همه را مشاهده میکند و برای شخص عامل، قابل ملاحظه است.