مراتب یقین در قرآن

یقین نقطه مقابل شک است، همانگونه که علم نقطه مقابل جهل است، و به معنى وضوح و ثبوت چیزى آمده است، و طبق آنچه از اخبار و روایات استفاده مى شود به مرحله عالى ایمان یقین گفته مى شود، وقتى انسان به مقام یقین مى رسد آرامش خاصى سراسر قلب و جان او را فرا مى گیرد. خداوند در سوره تکاثر می فرماید: «ثم کلا سوف تعلمون* کلا لو تعلمون علم الیقین* لترون الجحیم* ثم لترونها عین الیقین* ثم لتسئلن یومئذ عن النعیم؛ باز چنان نیست که شما مى پندارید به زودى خواهید دانست* چنان نیست که شما خیال مى کنید اگر شما علم الیقین (به آخرت) داشتید (به سراغ این موهومات و تفاخرها نمى رفتید)* شما قطعا جهنم را خواهید دید* سپس (با ورود در آن) آن را به عین الیقین مشاهده خواهید کرد* سپس در همان روز است كه از نعمت (روى زمين) پرسيده خواهيد شد» (تکاثر/ 4-8).
براى یقین مراتبى است که در آیات فوق و آیه 95 سوره واقعه به آن اشاره شده است «ان هذا لهو حق الیقین؛ این مطلب حق و یقین است!» و آن سه مرحله است.
1- علم الیقین و آن این است که انسان از دلائل مختلف به چیزى ایمان آورد مانند کسى که با مشاهده دود ایمان به وجود آتش پیدا مى کند.
2- عین الیقین و آن در جائى است که انسان به مرحله مشاهده مى رسد و با چشم خود مثلا آتش را مشاهده مى کند.
3- حق الیقین و آن همانند کسى است که وارد در آتش شود و سوزش آن را لمس کند و به صفات آتش متصف گردد و این بالاترین مرحله یقین است.
محقق طوسى در یکى از سخنان خود مى گوید: یقین همان اعتقاد جازم مطابق و ثابت است که زوال آن ممکن نیست و در حقیقت از دو علم ترکیب یافته، علم به معلوم و علم به اینکه خلاف آن علم محال است، و داراى چند مرتبه است: علم الیقین و عین الیقین و حق الیقین. در حقیقت مرحله اول جنبه عمومى دارد و مرحله دوم، براى پرهیزگاران است و مرحله سوم مخصوص خاصان و مقربان. و به همین جهت در حدیثى آمده است که خدمت پیغمبر اکرم (ص) عرض کردند: شنیده ایم بعضى از یاران عیسى روى آب راه مى رفتند ؟ ! فرمود: «لو کان یقینه اشد من ذلک لمشى على الهواء: اگر یقینش از آن محکمتر بود بر هوا راه مى رفت»
مرحوم علامه طباطبائى بعد از ذکر این حدیث مى افزاید: همه چیز بر محور یقین به خداوند سبحان و محو کردن اسباب جهان تکوین از استقلال در تاثیر دور مى زند، بنابراین هر قدر اعتقاد و ایمان انسان به قدرت مطلقه الهیه بیشتر گردد اشیاء جهان به همان نسبت در برابر او مطیع و منقاد خواهد شد. و این است رمز رابطه یقین و تصرف خارق العاده در عالم آفرینش. به هر حال یقین گاه از دلیل عقلى حاصل مى شود، مثل اینکه دودى را از دور مشاهده مى کنیم و از آن یقین به وجود آتش حاصل مى شود، در حالى که آتش را ندیده ایم، این را علم الیقین گویند. گاه نزدیکتر مى رویم و شعله هاى آتش را با چشم مى بینیم، در اینجا یقین محکمتر مى شود و آن را عین الیقین مى نامند. گاه از این هم نزدیکتر مى رویم و در مجاورت آتش یا داخل آتش قرار مى گیریم و سوزش آن را با دست خود لمس مى کنیم، مسلما این مرحله بالاترى از یقین است که آن را حق الیقین مى نامند.