اهمیت ذکر خدا در سیره و سخن رسول اکرم (ص)

آغاز دعوت پیغمبر اکرم (ص) از ذکر نام خدا شروع شد: «اقرأ باسم ربک الذی خلق؛ بخوان بنام پروردگارت که آفرید» (علق/ 1). و جالب اینکه تمام زندگانى پر بار او آمیخته با ذکر خدا و یاد خدا بود. ذکر خداوند با هر نفسش توأم بود، برمى خاست، مى نشست، مى خوابید، راه مى رفت، سوار مى شد، پیاده مى شد، توقف مى کرد همه با یاد خدا بود و با نام الله. هنگامى که از خواب بیدار مى شد مى فرمود: «الحمد لله الذى احیانا بعد ما اماتنا و الیه النشور». ابن عباس مى گوید: شبى خدمتش خوابیده بودم، هنگامى که از خواب بیدار شد سر به سوى آسمان بلند کرد، و ده آیه آخر سوره آل عمران را تلاوت فرمود و سپس عرضه داشت: «اللهم لک الحمد انت نور السموات و الارض و من فیهن... اللهم لک اسلمت و بک آمنت و علیک توکلت و الیک انبت؛ خداوند ستایش مخصوص توست، تو روشنایی آسمانها و زمین و آنچه در آن است، می باشی... بار خدایا فقط تسلیم تو هستم و تنها به تو ایمان می آورم و تنها به تو توکل می کنم و تنها به سوی تو بازگشت و انابه می کنم». و هنگامى که از خانه بیرون مى آمد مى فرمود: «بسم الله، توکلت على الله، اللهم انى اعوذ بک ان اضل، او اضل، او ازل، او اظلم، او اظلم، او اجهل او یجهل على؛ بنام خدا، بر خدا توکل کردم، بار خدایا به تو پناه می برم از اینکه گمراه شوم و یا کسی را گمراه کنم یا بلغزم یا ظلم کنم یا مورد ظلم واقع شوم، نادان شوم یا اینکه مورد جهالت واقع شوم» و هنگامى که وارد مسجد مى شد مى فرمود: «اعوذ بالله العظیم و بوجهه الکریم و سلطانه القدیم من الشیطان الرجیم؛ پناه می برم به خدای بزرگ و به وجه کریمش و سلطنت ازلی اش از شیطان رانده شده».
و هنگامى که لباس نوى در تن مى کرد مى فرمود: «اللهم لک الحمد انت کسوتنیه اسئلک خیره و خیر ما صنع له و اعوذ بک من شره و شر ما صنع له؛ بار خدایا ستایش مخصوص تو است ، تو مرا پوشاندی از تو بهترش را می خواهم و بهتر از آنچه که برای آن ساخته شده است و به تو پناه می برم از شر آن و شر آنچه که برای آن ساخته شده است» و هنگامى که به خانه باز مى گشت مى فرمود: «الحمد لله الذى کفانى و آوانى و الحمد لله الذى اطعمنى و سقانى؛ بار خدایا ستایش مخصوص کسی است که مرا کفایت نمود و مرا پناه داد و ستایش مخصوص کسی است که مرا طعام داد و مرا سیراب نمود». و به همین ترتیب تمام زندگى او با یاد خدا و نام خدا و تقاضاى الطاف خداوند عجین و آمیخته بود.
در حدیث است که آن حضرت فرمود: در شب معراج وارد بهشت شدم ، فرشتگانی دیدم که بنائی می‏کنند، خشتی از طلا و خشتی از نقره‏، و گاهی هم از کار کردن دست می‏کشند. به ایشان گفتم: چرا گاهی کار می‏کنید و گاهی از کار دست می‏کشید؟ پاسخ دادند: تا مصالح بنائی برسد. پرسیدم: مصالحی که می‏خواهید چیست؟ گفتند: ذکر مؤمن که در دنیا می‏گوید: «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر». هر وقت بگوید ما می‏سازیم و هر وقت خودداری کند ما نیز خودداری می‏کنیم. در حدیث دیگر آمده است که آن حضرت فرمودند: هر کس که بگوید سبحان الله خدا برای او درختی در بهشت می‏نشاند، و هرکس بگوید الحمدلله خدای برای او درختی در بهشت می‏نشاند و هر کس‏ بگوید لااله الا الله خدا برای او درختی در بهشت می‏نشاند و هر کس بگوید الله اکبر خدا برای او درختی در بهشت می‏نشاند.
مردی از قریش گفت: پس‏ درختان ما در بهشت بسیار است. حضرت فرمودند: بلی، ولی مواظب باشید که آتشی نفرستید که آنها را بسوزاند، و این بدلیل گفتار خدای عزوجل است‏ که: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَلَا تُبْطِلُوا أَعْمَالَكُمْ؛ ای کسانی که ایمان آوردید خدا و فرستاده او را فرمان برید و عملهای‏ خویش را باطل نکنید» (محمد/ 33) یعنی همچنانکه با کارهای نیک این جریانتان، درختان بهشت را بوجود می‏آورید، با اعمال بد خویشتن نیز آتش جهنم را شعله ور می‏سازید و ممکن‏ است این آتش، آنچه را که حسنات شما ایجاد کرده اند نابود سازند. توصیه به یاد کردن خداوند و مخصوصا ذکر کثیر کرارا در آیات قرآن وارد شده است، و در اخبار اسلامى نیز اهمیت فراوان به آن داده شده، تا آنجا که در حدیثى از ابوذر مى خوانیم که مى گوید: وارد مسجد شدم و به حضور پیامبر (ص) رسیدم... به من فرمود: «علیک بتلاوة کتاب الله و ذکر الله کثیرا فانه ذکر لک فى السماء و نور لک فى الارض!؛ بر تو باد که قرآن را تلاوت کنى و خدا را بسیار یاد نمائى که این سبب مى شود که در آسمانها (فرشتگان) یاد تو کنند و نورى است براى تو در زمین».
و نیز در حدیثى دیگر از پیامبر گرامى اسلام نقل شده که به یارانش فرمود: «الا اخبرکم بخیر اعمالکم و از کاها عند ملیککم، و ارفعها فى درجاتکم، و خیر لکم من الدینار و الدرهم، و خیر لکم من ان تلقوا عدوکم فتقتلونهم و یقتلونکم؟ قالوا: بلى یا رسول الله! قال: ذکر الله کثیرا؛ آیا بهترین اعمال و پاکیزه ترین کارهاى شما را نزد پروردگار به شما بگویم؟، عملى که برترین درجه شما است، و بهتر از دینار و درهم، و حتى بهتر از جهاد و شهادت در راه خدا است؟ عرض کردند: آرى، فرمود: خدا را بسیار یاد کردن». البته هرگز نباید تصور کرد که منظور از ذکر پروردگار با این همه فضیلت تنها ذکر زبانى است، بلکه در روایات اسلامى تصریح شده که منظور علاوه بر این ذکر قلبى و عملى است، یعنى هنگامى که انسان در برابر کار حرامى قرار مى گیرد به یاد خدا بیفتد و آن را ترک گوید.
هدف این است که خدا در تمام زندگى انسان حضور داشته باشد و نور پروردگار تمام زندگى او را فرا گیرد، همواره به او بیندیشد و فرمان او را نصب العین سازد. مجالس ذکر مجالسى نیست که گروهى بیخبر گرد هم آیند و به عیش و نوش پردازند و در ضمن مشتى اذکار اختراعى عنوان کنند و بدعتهائى را رواج دهند و اگر در حدیث مى خوانیم که پیامبر میفرماید: به سوی باغهای بهشت بشتابید. یاران عرض کردند: «و ما ریاض الجنة؟؛ باغهاى بهشت چیست؟» فرمود: «حلق الذکر؛ مجالس ذکر است». منظور جلساتى است که در آن علوم اسلامى احیا شود و بحثهاى آموزنده و تربیت کننده مطرح گردد، انسانها در آن ساخته شوند و گنهکاران پاک گردند و به راه خدا آیند.