پیروی از سیره پیامبر (ص) علت اختلاف ائمه با حکومت های وقت

سیرت عمومی اهل بیت (ع) متناسب با اقتضائات زمانه
اهل بیت (ع) نمونه های کامل تعلیم و تربیت پیغمبر اکرم (ص) می باشند و سیرت ایشان، همان سیرت پیغمبر اکرم (ص) است. البته در مدت دویست و پنجاه سال (از سال یازدهم هجری که سال رحلت پیغمبر اکرم است، تا سال دویست و شصت هجری، سال غیبت حضرت حجت) که ائمه هدی (ع) با مردم محشور بودند، محیط های مختلفی از زندگی پیش آمده است که طرز زندگی حضرات ائمه را در شکل های مختلف نمودار ساخته ولی هدف اصلی از روش پیغمبر اکرم را -که عبارت بود از حفظ اصول و فروع دین از تغییر و تبدیل و تعلیم و تربیت مردم- تا حد امکان هرگز رها نکردند.
پیغمبر اکرم در مدت بیست و سه سال دعوت خود، سه مرحله از زندگی را طی فرمود، زیرا سه سال از اول بعثت، را دعوت پنهانی می کرد و ده سال بعد از آن، دعوت علنی داشت ولی خودش و پیروانش در زیر سخت ترین شکنجه و آزار جامعه زندگی می کردند و هیچ گونه آزادی عمل که در اصلاح جامعه اثر روشنی بخشد، نداشتند و ده سال دیگر -که پس از هجرت می باشد- آن حضرت در محیطی بود که هدف آن، زنده کردن حق و حقیقت بود و اسلام پاک روز به روز به پیشرفت فاتحانه خود ادامه می داد و هر لحظه، در تازه ای از دانش و کمال به روی مردم باز می شد.
البته روشن است که این سه محیط مختلف، اقتضاهای مختلف خواهد داشت و سیرت پیغمبر اکرم (ص) را که هدفی جز زنده کردن حق و حقیقت نداشت، به شکل های گوناگون جلوه خواهد داد. محیط های گوناگون که با زمان ائمه هدی مصادف بودند، روی هم رفته بی شباهت به زمان دعوت پیش از هجرت پیغمبر اکرم (ص) نبود، گاهی مانند سه سال اول بعثت به هیچ وجه تظاهر به حق امکان پذیر نبود و امام، با نهایت احتیاط به وظیفه خود رفتار می کرد، چنان که زمان امام چهارم و آخر زمان امام ششم (ع) همین اقتضا را داشت.
و گاهی مانند ده سال قبل از هجرت که پیغمبر اکرم (ص) در مکه به دعوت علنی می پرداخت و از هر جهت، خودش و پیروانش در زیر فشار کفار نمی توانستند قد علم کنند، امام نیز به تعلیم معارف دین و نشر احکام می پرداخت ولی متنفذان وقت، تا می توانستند از شکنجه و آزار فروگذار نمی کردند و هر روز، مشکل تازه ای به وجود می آوردند.
آری، محیطی که تا اندازه ای شباهت به محیط بعد از هجرت پیغمبر اکرم (ص) داشته باشد، همان محیط پنج ساله خلافت حضرت امیرالمومنین (ع) و کمی از محیط زندگی حضرت فاطمه و امام حسن و محیط کوچک و چند روزه امام حسین و یاران وی بود که حق و حقیقت، بی پرده جلوه می کرد و مانند آیینه پاکی، وضع عمومی زمان پیغمبر اکرم را نشان می داد.
به طور خلاصه می توان گفت که ائمه هدی، جز آن که اشاره شد، هرگز قدرت نداشتند با حکمرانان و فرمانروایان وقت، مخالفت اساسی و علنی کنند و از این روی، ناگزیر بودند که در گفتار و رفتار خود، طریقه «تقیه» پیش گیرند و بهانه ای به دست حکومت های وقت ندهند. با این همه، دشمنانشان، از هر جا می شد بهانه هایی تراشیده، در خاموش کردن انوار و از میان بردن آثارشان می کوشیدند.
ریشه اصلی اختلاف ائمه با حکومت های معاصر
حکومت های مختلفی که پس از پیغمبر اکرم در جامعه اسلامی به وجود آمد و نام حکومت اسلامی به خود گرفت، همه با اهل بیت (ع) مخالفت اساسی داشتند و این دشمنی آشتی ناپذیر، ریشه زنده ای داشت که هرگز خشک نمی شد. درست است پیغمبر اکرم (ص) برای اهل بیت خود فضایل و مناقبی فرموده بود که یکی از مهم ترین آن ها، امتیاز علم به معارف قرآن و بیان حلال و حرام بود و در نتیجه، تعظیم و احترام مقامشان به همه امت لازم بود، ولی امت، حق این توصیه و تأکید را ادا نکردند.
و درست است که پیغمبر اکرم در نخستین روزی که دعوت خود را علنی کرده، خویشاوندان خود را به اسلام خواند، علی (ع) را به جانشینی خود معرفی کرد و در آخرین روزهای حیات خود نیز، در غدیر خم و غیر آن نص به جانشینی وی فرمود و پس از رحلت آن حضرت، مردم، دیگران را برای جانشینی پیغمبر اکرم برگزیدند و اهل بیت را از حق مسلم خود کنار زدند و در نتیجه، همیشه حکومت های وقت، اهل بیت (ع) را برای خود رقیبی خطرناک می شمردند و از ناحیه آنان هراسناک بودند و از امکانات گوناگون برای نابود کردنشان استفاده می کردند. ولی عمیق ترین مایه اختلاف میان اهل بیت (ع) و حکومت های اسلامی -که خود مسئله خلافت، یکی از فروعات آن بود- چیز دیگر بود، اهل بیت (ع) سیرت پیغمبر اکرم (ص) را برای امت اسلامی لازم می دانستند و حکومت اسلامی را موظف به رعایت و حفظ و اجرای احکام آسمانی اسلام می دیدند ولی حکومت های اسلامی که پس از پیغمبر اکرم روی کار آمدند -چنان که از اعمالشان پیدا است- پای بند رعایت کامل اجرای احکام اسلام و متابعت سیرت پیغمبر اکرم (ص) نبودند.
خدای متعال در چند جا از کلام خود، پیغمبر اکرم (ص) و همچنین امت را از تغییر و تبدیل احکام آسمانی نهی می فرماید و حتی از کوچک ترین تمایل به خلاف یکی از احکام و دستورهای دینی برحذر می دارد و پیغمبر اکرم (ص) نیز در شعاع همین احکام و قوانین غیر قابل تغییر و تبدیل، در میان مردم، سیرتی اتخاذ کرده بود که در اجرای قوانین دینی از جهت زمان و مکان و اشخاص، تفاوتی نمی گذاشت. رعایت احکام آسمانی برای همه کس، حتی خود پیغمبر اکرم (ص) واجب و در حق همه کس لازم الاجرا بود و شریعت، در هر حال و در هر جا زنده و نافذ بود و در اثر همین مساوات و عدالت، هر گونه امتیاز را از میان مردم برداشته بود، خود آن حضرت که به امر خدا، حاکم و فرمانروای لازم الاطاعه بوده، کمترین امتیازی در زندگی داخلی و خارجی خود نسبت به سایر مردم نداشت، تجملی به کار نمی برد، هیچ گونه تشریفاتی برای مقام حکمرانی خود قرار نمی داد و عظمت موقعیت خود را به رخ مردم نمی کشید و حشمت و سطوت به خرج نمی داد و بالاخره، از دیگران با یک ممیز صوری شناخته نمی شد. هیچ طبقه ای از طبقات مختلف مردم، نسبت به دیگران با اتکا به امتیاز خود، برتری نمی جست، زن و مرد، شریف و وضیع، غنی و فقیر، قوی و ضعیف، حضری و بدوی، بنده و آزاد، همه در یک صف بودند و هیچ کس به بیشتر از وظایف دینی خود، مکلف نبود و از این که به نیرومندان جامعه سر تعظیم فرود آورد یا در مقابل نفوذ و زورگویی ستمگران خرد شود، ایمن و آزاد بود.
با کمی تأمل برای ما روشن می شود (مخصوصا پس از آزمایش های طولانی که بعد از رحلت پیغمبر اکرم تاکنون کرده ایم) که یگانه منظور پیغمبر اکرم (ص) از سیرت پاک خود، این بوده که احکام آسمانی اسلام در میان مردم عادلانه و به طور مساوی اجرا شود و قوانین اسلام از تغییر و تبدیل مصون و محفوظ بماند ولی حکومت های اسلامی، سیرت خود را به سیرت پیغمبر اکرم (ص) تطبیق نکردند و راه روشن را عوض نمودند و در نتیجه:
1- در کم ترین وقتی، اختلاف طبقاتی با شدیدترین وجهی در جامعه اسلامی ظهور کرد و جماعت مسلمانان به دو دسته نیرومند و ضعیف منقسم شده، مال و جان و عرض یک دسته، بازیچه هوا و هوس دسته دیگر قرار گرفت.
2- حکومت های اسلامی تدریجا به تغییر قوانین اسلامی پرداختند و گاهی به نام رعایت جامعه اسلامی و گاهی به عنوان حفظ موقعیت حکومت و سیاست دولت، از عمل به احکام دینی و اجرای قوانین و مقررات اسلامی سر باز زدند و این طریقه، روز به روز توسعه یافته، کار به جایی کشید که سازمان هایی که حکومت اسلامی نامیده می شدند، در خود هیچ گونه مسئولیتی نسبت به رعایت و اجرای قوانین اسلامی احساس نکردند و معلوم است حال قوانین و مقررات عمومی که مأمور اجرای صمیمی نداشته باشد، عادتا به کجا منتهی خواهد شد!
خلاصه و نتیجه
از بیان گذشته به دست آمد که حکومت های اسلامی معاصر اهل بیت (ع) که به حسب مصلحت وقت، در احکام و قوانین اسلام تصرفاتی می کردند و در اثر شعاع همین تصرفات، سیرتشان با سیرت پیغمبر اکرم (ص) کاملا مغایرت داشت ولی اهل بیت (ع)، طبق دستور قرآنی، احکام سیرت پیغمبر اکرم (ص) را برای همیشه لازم می دیدند.
به اقتضای همین اختلاف و تضاد بود که حکومت های نیرومند معاصر، در خرد کردن اهل بیت (ع) هیچ گونه فروگذاری نمی کردند و برای خاموش کردن نورشان به هر وسیله ای که ممکن بوده، دست می زدند. اهل بیت (ع) نیز طبق مأموریت خدایی خود، با این که پیوسته با مشکلات فراوانی رو به رو و به دشمنان سرسخت و شومی گرفتار بودند، به دعوت و تبلیغ حقایق دین می پرداختند و در تربیت و تعلیم افراد صالح، از پا نمی نشستند.
برای درک این مطلب کافی است که به تاریخ مراجعه نموده، کثرت جمعیت شیعه را در پنج سال زمان خلافت حضرت امیرالمؤمنین ملاحظه نماییم، زیرا با کمی تأمل خواهیم فهمید که این جمعیت، در همان بیست و پنج سال ایام گوشه گیری آن حضرت تهیه شده بودند و همچنین سیل گروه شیعه که به در خانه حضرت باقر (ع) سرازیر می شد، تربیت یافتگان بی سر و صدای حضرت سجاد (ع) بودند و همچنین صدها هزار شیعه و دوستان اهل بیت که دل بسته حضرت رضا (ع) بودند، خوشه چینان حقایقی بودند که حضرت موسی بن جعفر (ع) حتی در گوشه زندان های تاریک، به نشر آن ها می پرداخت. و بالاخره، در اثر تعلیم و تربیت مداوم اهل بیت (ع)، شیعه که روز رحلت پیغمبر اکرم عده ناچیزی بودند، در اواخر عصر ائمه (ع) به یک شماره دهشت آوری بالغ شدند.
نکته استثنایی در روش اهل بیت
اهل بیت پیغمبر دوران زندگی خود را با مظلومیت و محکومیت گذرانیدند و وظایف محوله خود را در محیط تقیه و در شرایطی بسیار سخت انجام دادند. فقط در میانشان، از چهار نفر، در مدت بسیار کوتاهی، رفتاری استثنایی -یعنی آزادنه و بی تقیه- مشاهده می شود. شخصت های نام برده که عبارتند از علی و فاطمه و حسن و حسین (ع).