موارد و اقسام جهاد در اسلام

یکی از ارکان مهم اسلام، جهاد در راه خداست و کسانی که اسلام با آنان جهاد می کند چند گروهند:

1- مشرکان، یعنی گروهی که به توحید و نبوت و معاد قائل نیستند که باید اول به اسلام دعوت شوند و به طوری که هیچ نقطه ابهام و جای عذری باقی نماند، پس اگر پذیرفتند با دیگر مسلمانان برادر و در نفع و ضرر برابر خواهند بود اگر قبول نکردند، اسلام در مقابل آنان وظیفه دینی جهاد را انجام خواهد داد.

2- اهل کتاب (یهود و نصاری و مجوس) که اسلام آنان را صاحب دین و کتاب آسمانی می داند و به توحید و نبوت و معاد قائل هستند، اسلام به این طوائف اجازه داده می توانند با دادن جزیه به پناه اسلام بیایند، یعنی سرپرستی اسلام را بپذیرند و استقلال خود را حفظ کنند و به مقررات دینی خود عمل نموده مثل همه مسلمانان جان و عرض و مالشان محترم باشد و در برابر آن مبلغی ناچیز به عنوان جزیه به جامعه مسلمین بپردازند، ولی نباید تبلیغات سوء با کمک دشمنان دین یا کار دیگری که به ضرر مسلمانان  است، انجام دهند. و اگر به شرایط «ذمه» عمل نکردند، کافر حربی شناخته می شوند و مسلمانان وظیفه دارند با آنان جهاد نمایند.

3-  اهل بغی و فساد، یعنی مسلمانانی که بر ضداسلام و مسلمانان قیام مسلحانه کرده به کشت و کشتار بپردازند، حکومت اسلامی با اینان جهاد می کند تا تسلیم شوند و دست از فساد و آشوب بردارند.

4- دشمنان دین که به قصد ویران نمودن اساس دین یا از بین بردن حکومت اسلامی حمله کنند که در این صورت بر همه مسلمانان واجب است دفاع کنند و با آنان رفتار حربی را بنمایند.

مرحوم علامه طباطبائی می نویسد: «اگر چنان که مصلحت مسلمین و اسلام ایجاب نماید، حکومت اسلامی می تواند به طور موقت با دشمنان اسلام پیمان عدم تعرض ببندد ولی حق ندارد طوری روابط و دوستی با آنان برقرار کند که گفتار و کردار آنان اثر سوء بخشیده، افکار و اعمال مسلمانان را فاسد نماید.»

اسلام حتی المقدور خواهان صلح و سازش است به مسلمانان دستور می دهد هرگونه پیشنهادی را راجع به صلح و آشتی بپذیرند چنانکه در قرآن است: "و ان جنحوا للسلم فاجنح لها"( سوره انفال/ آیه 62)، «و اگر دشمنان تمایل به سازش دارند شما هم به سازش میل کنید و در ادامه جنگ اصرار نکنید.»

اقسام جهاد
در روایتی از حضرت صادق (ع) رسیده است که آن حضرت در جواب کسی که از اقسام جهاد سئوال کرده است، فرمود جهاد بر چهار قسم است:

اول- جهاد هرکس با نفس اماره خود و اجتناب از گناهان که از بالاترین جهادها است، «مجاهده الــرجل نفسه عن معاصی الله عـــزوجــل و هــو من اعظم الجهاد.»

دوم- مجاهده در مقابل کفاری که در اندیشه مبارزه با مسلمانان هستند و پی فرصت می گردند: «مجاهده الذین یلونکم عن الکفار».

سوم- جهاد با کسانی که دشمنی عمیق با نشر تعالیم اسلام دارند و در صدد آزار و خیانت به مسلمین می باشند که همه افراد باید برای رفع موانع نشر اسلام، جهاد کنند و اگر در این کار غفلت و مسامحه شود عذابی دردناک جامعه را احاطه خواهد کرد و مسئولیت اجرای این امر به عهده امام وقت است که با بصیرت کامل، وظیفه مردم را معین کند. مواظبت و جلوگیری از نفوذ اجانب و حفظ استقلال واقعی از هرجهت و ایجاد و برقراری و تقویت یک برادری ریشه دار اسلامی میان تمام مسلمان، از مهمترین وظائف اجتماعی مسلمانان است: «مجاهده العده فرض علی جمیع الامه.»

چهارم- جهادی که سنت است و با ارزش ترین اعمال محسوب می شود و آن برپا کردن یکی از روش های دینی است. بدین ترتیب که کسی روشی را فرا گیرد و در راه نشر و زنده کردن آن کوشش نماید چنان که در حدیث بیان شده است: «کوشش در احیای برنامه های دین از بهترین و با ارزش ترین کارها است.»

همچنین بعد از این جنگ ها مسلمانان فاتحانه به مدینه برگشتند، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم خطاب به آنها فرمودند: "مرحبا بقوم قضوا الجهاد الاصغر و بقی الجهاد الاکبر"، «آفرین بر مردمی که از جهاد کوچکثر برگشتند ولی هنوز جهاد بزرگتری در پیش دارند.» مردم پرسیدند: ای رسول خدا جهاد اکبر کدام  است؟ فرمودند: "جهاد النفس"، جهاد با خواهش های نفسانی است.» پیروزی واقعی هرکس به این  است که بر نفس خویش مسلط باشد و تمایلات نفسانی او را از راه منحرف نسازد.