نبود استیناف در قضاوت اسلامی

در اسلام تمام افراد بشر در مقابل قانون مساوی و برابر هستند و در برابر حکم دادگاه اسلامی هیچ امتیازی برای احدی شناخته نشده است. در اسلام دادگاه اختصاصی برای هیچ فرد و گروهی وجود ندارد و همه باید در دادگاه های عمومی محاکمه شوند، از آنجا که اسلام، در تعیین قضات، شرایطی را معین کرده است و این شرائط نیز فقط در افراد خوب و عادل و پرهیزگار پیدا می شود، لذا در قضاء اسلامی استیناف (رسیدگی ماهوی  به دعوی در مرحله دوم)، وجود ندارد زیرا قاضی در اسلام آنگاه داوری می کند که دلیل کافی داشته باشد در این صورت  قاضی یا اصلا اشتباه نمی کند و یا احتمال خطا و اشتباه در او کمتر می شود. علت وجود استیناف در محاکم کنونی به خاطر زیادی اشتباه در احکام آنها است و این به علت خالی بودن محاکم از شروط دقیقی است که اسلام اعتبار کرده است. آری اگر بر قاضی دوم، روشن شد که قاضی  اول در حکم خود اشتباه کرده است، بر او جائز است حکم وی را نقض کند و مطابق آنچه که خود حق تشخیص می دهد، حکم کند.

صاحب جواهر الکلام ( ج6، ص333) از نوشته شهید اول در کتاب القواعد چنین نقل می کند: صاحب شرایع می گوید: «هرحکمی که قاضی اول به آن حکم کرده است بر قاضی دوم اشتباه آن ثابت شود، حکم او را نقض می کند.» مرحوم صاحب جواهر در شرح شرایع می نویسد: «حکم قاضی در دو مورد نقض می شود: 

1- وقتی که حکم اول، مخالف دلیل قطعی باشد که مجال اجتهاد در آن نیست، یا مخالف دلیل اجتهادی باشد که مجال اجتهادی بر خلاف آن نمی باشد مگر به خاطر غفلت و امثال آن.

2- طرفین دعوی، خود بر تجدید حکم راضی شوند و هر دو حکم قاضی دوم را قبول کنند  و در غیر این صورت حکم قاضی نقض نمی شود.

آنچه که بیان  شد یک سری خطوط کلی است، اما اینکه در هر زمانی به چه ترتیبی و به چه شکلی باید جامعه عمل بپوشد و سازمان پیدا  کند به مقتضیات زمان و نیاز جامعه بستگی دارد.