روایاتی پیرامون اهمیت ضرورت تفکر و تدبر

تذکر و تفکر در مراحل مختلف پا به پای یکدیگر پیش می روند. گاهی تذکر مقدمه تفکر است و گاه تفکر زمینه ساز تذکر. باید از جریاناتی که در اطراف انسان می گذرد برای کسب معلومات جدید و شناخت بیشتر استفاده کرد؛ باید فکر را به کار انداخت و از جمود و رکود بیرون آمد و از حالت ایستایی به پویایی رسید. تفکر اساس تعالی و تکامل مادی و معنوی انسان است و او را از بسیاری موجودات متمایز می سازد. تفکر  انسان را از مرحله احساس به مرحله تعقل می رساند و از مرتبه حیوانی به مقام انسانی سوق می دهد.

امام صادق علیه السلام فرمود: "و الفکره مرءاه الحسنات و کفاره السیات و ضیاء القلوب و فسحه الخلق و إصابه فی صلاح المعاد و اطلاع علی العواقب و استزاده فی العلم و هی خصله لا یعبد الله بمثلها، قال رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فکره ساعه خیر من عباده سنه و لا ینال منزله التفکر إلا من خصه الله بنور المعرفه و التوحید"، فکر و اندیشه، آئیه خوبی ها و پوشاننده بدی ها و روشنی بخش دل ها و موجب خوش خویی و سعه صدر می شود. به وسیله تفکر، به صلاح روز رستاخیز و پایان کارش آگاه می شود و بر علم و دانشش افزوده می گردد و هیچ عبادتی بالاتر از تفکر نیست. رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: یک ساعت تفکر بهتر از یک سال عبادت است و تنها کسانی به این مقام می رسند که خداوند آنان را به نور معرفت و توحید ویژگی داده باشد. تفکر روح ماورایی انسان را بیدار می سازد و آن را به پرواز وا می دارد.

خداوند متعال در وصف مومنان می فرماید: "الذین یذکرون الله قیاما و قعودا و علی جنوبهم و یتفکرون فی خلق السموات و الارض ر بنا ما خلقت هذا با طلا.." (سوره آل عمران /آیه 191)، آنان که در همه حا ل خدای را یاد می کنند و در آفرینش آسمان ها و زمین می اندیشند و می گویند خدایا تو این عالم]  با این عظمت را[ بیهوده نیافریده ای.... از این آیه برداشت می شود که ذکر بدون فکر و فکر بدون ذکر کارساز نیست و در صورتی که هر دو با هم همراه شوند انسان را از حضیض حیوانی و درنده خویی به قله عرفان و خداجویی می رسا نند.  پس- ای برادر! بکوش تا همیشه به یاد خدا باشی و در عین حال فکرت را به کار بینداز و روحت را برای پرواز و تعالی آماده ساز.

رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: "علی العاقل أن یکون له ثلاث ساعات: ساعه یناجی فیها ربه عزو جل و ساعه یحاسب فیها  نفسه و ساعه یتفکر فی ما صنع الله عزو جل إلیه و ساعه یخلوفیها بحظ نفسه من الحلال"، شخص عاقل باید برای خود سه گاه داشته باشد: ساعتی برای مناجات با خداوند عزو جل و ساعتی برای حسابرسی از خویش و ساعتی برای تفکر و اندیشه در آنچه خداوند عزوجل درباره او انجام داده است. افزون بر این ها ساعتی را نیز به استراحت و بهره بردن از لذات حلال اختصاص دهد] که در این ساعت مددکار انسان نسبت به ساعات دیگر است. [

امیر المومنین علیه السلام می فرماید: "نبه بالتفکر قلبک"، به وسیله تفکر دل خود را بیدار کن. و نیز فرمود: "طوبی لمن شغل قلبه بالفکر و لسانه بالذکر"، خوشا به حال کسی که دلش را با فکر و زبانش را با ذکر مشغول کند. همچنین فرمود: "من أکثر الفکر فیما تعلم أتقن علمه و فهم ما لم یکن یفهم"، هرکس در آن چه آموخته بیندیشد علمش را متقن کرده و می فهمد آن چه را  که قبلا نمی فهمیده است.

امام صادق علیه السلام فرمود: "التفکر یدعوا إلی البر و العمل به"، تفکر انسان را به نیکی و نیکوکاری دعوت می کند. و نیز فرمود: "کان أکثر عباده أبی ذره رحمه الله علیه التفکر و الإعتبار"، بیشترین عبادت ابوذر، تفکر و پند گرفتن از حوادث بود.

امام هشتم علیه السلام فرمود: "لیس العباده کثره الصلوه و الصوم، إنما العباده التفکر فی أمر الله عزو جل"، عبادت آن نیست که انسان فراوان نماز گزارد و فراوان روزه بگیرد بلکه عبادت تفکر در امر خداوند عزوجل است.

ظاهرا مقصود آن است که حقیقت عبادت تنها تفکر در آن جهتی  است که بر خدا  و امر و اراده او تعلق داشته باشد. به عبارت دیگر، عبادت آن است که هر چیز از آن لحاظ که صنع الهی و مظهر اراده او و تجلی اسماء و صفات اوست مورد توجه قرار گیرد و به قول عرفا جنبه «یلی الربی اشیاء» باید منظور نظر سالک باشد نه جنبه «یلی الخلقی»،  و این گونه تفکر، پرستش واقعی است و به پیکره عبادت روح و جان می بخشد.