اهمیت و ارزش فروتنی و تواضع در آیات و روایات

تواضع یکی از آداب و سنن و از ویژگی ها و خصوصیات انسان متخلق به اخلاق نیکو است. دین مقدس اسلام در این باره تأکید زیادی دارد که اینک به بیان برخی از آیات و روایات مربوط به این موضوع می پردازیم.

قرآن و تواضع

خدای متعال در آن جا که صفات و ویژگیهای بندگان خاص خود را برمی شمارد یکی از آن امتیازات را تواضع می داند و می فرماید: «وعباد الرحمن  الذین یمشون علی الأرض هونا و إذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما» (سوره فرقان/ آیه 63)، بندگان خداوند رحمان آنهایی هستند که آرام و بی تکبر بر زمین راه می روند، هنگامی که جاهلان آنها را مخاطب سازند به آنها سلام می گویند و با بی اعتنایی و بزرگواری می گذرند.

نخستین صفتی که خدای متعال بندگان خاص خود را به آن توصیف می کند، آرامی و وقار در راه رفتن و نداشتن ژست غرور آمیز است، زیرا شیوه راه رفتن حاکی از خصلت های درونی انسان است. برخی از افراد چندان متکبر و مغرورند که از شیوه راه رفتن آنها به خوبی می توان به غرور و نخوتشان پی برد. از این رو خدای متعال در جای دیگر از قرآن مجید راه رفتن از روی تکبر را با فلسفه خاصی نهی کرده و می فرماید: «و لا تمش فی الارض مرحا إنک لن تخرق الارض و لن تبلغ الجبال  طولا» (سوره اسراء /آیه 37)، در زمین از سر کبر و غرور گام برمدار، چرا که به نیروی خود زمین را نتوانی شکافت و به سربلندی به کوه ها نخواهی  رسید.

و لقمان حکیم به فرزندش گفت: «و لا تصعر خدک للناس و لا تمش فی الارض مرحا إن الله لا یحب کل مختال فخور» (سوره لقمان /آیه 18)، ]پسرم![ با بی اعتنایی از مردم روی مگردان و مغرورانه بر زمین راه مرو، که خداوند هیچ متکبر مغروری را دوست ندارد.

تواضع در روایات

تواضع در راه رفتن

حضرت علی علیه السلام در توصیف اهل تقوا فرمود: «ومشیهم التواضع»، از جمله صفات برجسته پرهیزکاران این است که ره رفتن آنان از روی تواضع و فروتنی است. 

تواضع و رفعت مقام

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله وسلم تواضع را وسیله سربلندی و عظمت مقام انسان می داند و می فرماید: «إن التواضع یزید صاحبه رفعه فتواضعوا  یرفعکم الله»، تواضع و فروتنی وسیله سربلندی و سرافرازی است. تواضع کنید تا خدای متعال مقام شما را بلند گردند.

امام صادق علیه السلام فرمود: «قال لقمان لابنه لا عز إلا لمن تذلل لله و لا رفعه إلا لمن تواضع لله»، حضرت لقمان به فرزندش فرمود: عزت از آن کسی است که برای خدا خضوع کند و افتخار بزرکی برای کسی است که برای خدا تواضع کند. 

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «من تواضع لله رفعه  الله فهو فی نفسه ضعیف وفی أعین الناس عظیم»، کسی که به خاطر خدا تواضع کند خداوند مقام او را بالا می برد. ]آنگاه فرمود:[ شخص متواضع گرچه پیش خود ضعیف و حقیر است]  خود را کوچک می شمارد[ ولی در نظر مردم بزرگ است.

ملای رومی گوید: تواضع نشانه کمال عقل است.

امام صادق علیه السلام در ضمن حدیثی فرمود: «کمال العقل فی ثلاث التواضع لله»، کمال عقل در سه چیز  است، یکی از آنها تواضع  برای خدا است.

تواضع از برترین عبادات

امیرمومنان علیه السلام در ضمن توصیه های خود به امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود: «و التواضع فإنه من أفضل العباده»، و تواضع را شیوه خود قرار ده، چرا که از برترین عبادات است.

تواضع و جلب محبت

امیر مومنان علیه السلام فرمود: «ثمره التواضع المحبه»، نتیجه تواضع جلب محبت و علاقه مردم است.

تواضع و پرورش عقل

امام کاظم علیه السلام فرمود: «کذلک  الحکمه  تعمر  فی قلب المتواضع  و لا تعمر فی قلب المتکبر الجبارلان الله جعل التواضع اله العقل و جعل التکبر اله الجهل»، و این گونه حکمت در دل انسان متواضع سامان می یابد که در قلب انسان متکبر و زورگو جای ندارد، چون خداوند تواضع را ابزار کار عقل قرار داده و تکبر را ابزار جهل.

تواضع و کمال نعمت

حضرت علی علیه السلام فرمود: «و بالتواضع تتم النعمه»، با تواضع نعمت کامل می شود.

تواضع از صفات دوستان خدا است

پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «أربع لا یعطیهن  الله إلا من یحبه، ألصمت و هو أول العباده و التوکل علی الله و التواضع، و الزهد فی الدنیا»، چهار خصلت است که خدای متعال کرامت نمی کند آن را مگر به کسی که او را دوست می دارد.. یکی از آنها تواضع است.