انواع طهارت در قرآن

طهارت دو جنبه یا دو زمینه دارد:

طهارت ظاهری

هر دو طهارت در قرآن مطرح شده است. طهارت ظاهری  در مورد غیرانسان هم مطرح شده مثلا قرآن درباره مسجدالحرام می فرماید: «وعهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع  السجود» (سوره بقره/ آیه 125)، «بخاطر بسپارید که خانه خود را برای مردم میعادگاهی امن و محترم ساختیم که هر ساله برای دریافت جایزه انبوه شوند. فرمودیم که مقام ابراهیم را محراب نماز خود بگیرید و ابراهیم و اسماعیل را سفارش کردیم که پیرامون کعبه را برای طواف حاجیان و عرصه مسجد را برای اعتکاف عابدان و برای نمازگزاری راکعان و ساجدان، پاک و مطهر بدارید».

«و اذ بو أنا لإبراهیم مکان البیت  ان لا تشرک بی شیئا  و طهر بیتی للطائفین و القائمین و الرکع  السجود» (سوره حج/ آیه 26)، «خاطرنشان کن که آن روزی که عرصه حرم را برای ابراهیم صاف و هموار نمودیم، شرط نمودیم که هیچ موجودی را- خواه بت سنگی باشد و یا فرشنه آسانی- در عبادت من شریک مکن و خانه مرا دور از مظاهر شرک برای طواف حاجیان و قیام و رکوع و سجود نمازگزاران پاک و مطهر نگه دار».

طهارت خانه معلوم است که به طهارت ظاهری برمی گردد. البته درباره خانه خدا طهارت از شرک و بت پرستی و طهارت از بت ها هم مطرح بوده است، اما در این آیه مورد نظر نیست. حال باید دید که طهارت ظاهری در مورد انسان چه چیزی است؟ ما چه کنیم که طاهر باشیم؟ یک طهارت، طهارت بدن و لباس است که در اصطلاح فقهی به آن «طهارت از خبث» می گویند که در نماز شرط است. اما طهارت بالاتری نیز هست که مومنان بدان سفارش شده اند و آن همواره با وضو بوده است. این طهارت برای نماز شرط است. یعنی شرط صحت نماز است و اگر این شرط در نماز نباشد آن نماز به هیچ وجه  قابل قبول نیست. اگر چه این طهارت در غیر نماز واجب نیست ولی طهارت داشتن و با وضو بودن یک عبادت دائمی است که مومن را به خدا نزدیک می کند. کسانی که از سن تکلیف و جوانی مقید بوده اند که همواره باوضو باشند معمولا به رشد معنوی نایل شده اند. رسول اکرم (ص) فرموده اند که خداند می فرماید: «اگر بنده مومنی بدون طهارت به سر ببرد ( وضو نداشته باشد) بر من جفا کرده و اگر وضو بگیرد و دو رکعت نماز نگزارد بر من جفا کرده و اگر وضو بگیرد و دو رکعت نماز بخواند و دعا کند و از من حاجتی بخواهد و من خواسته او را در امر دین و دنیایش اجابت نکنم، من به او جفا کرده ام و من خدای جفا کاری نیستم.» رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرماید: «اکثر من الطهور یزد الله فی عمرک و ان استطعت ان تکون باللیل و النهار  علی طهاره فافعل، فانک تکون  اذا مت علی الطهاره شهیدا»، »تا می توانید با وضو باشید که اگر این چنین کنید خداوند عمرتان را افزون می کند و اگر توانایی این را دارید که تمام شبانه روز با وضو باشید، به این کار اهتمام کنید. همانا اگر شما با حال طهارت از دنیا بروید حکم شهید را دارید».

و در حدیث دیگری از رسول اکرم (ص) آمده است: کسی که باوضو بخوابد مثل کسی است که روزه دار بود و برای عبادت قیام کرده است. با این کار کوچک، انسان در یک عبادت دائمی قرار می گیرد. البته ممکن است در نگاه اول کمی مشکل به نظر برسد ولی بعد از عادت، انسان مومن، دیگر نمی تواند بدون وضو باشد و اگر ملکه شود از عدم وضو رنج می برد و از داشتن وضو لذت می برد. عدم طهارت ظاهری در قلب مومن آثاری نامطلوب را بجا می گذارد. و طهارت ظاهری و باوضو بودن دائمی موجب ریزش گناهان از مومن می شود.
تا اینجا در ارتباط با طهارت ظاهری که مورد رضای خدای رحمان است صحبت کردیم، اینک در رابطه با نوع دیگر طهارت که «طهارت قلب»  است نکاتی را بیان می کنیم.

طهارت قلبی و باطنی

در قرآن کریم لفظ «اطهر لقلوبکم» (سوره احزاب/ آیه 53) آمده و طهارت برای قلب مطرح شده است. در احادیث نیز از طهارت قلب بسیار سخن گفته شده چنان که از امیر المومنین علیه السلام نقل شده که: «طهروا قلوبکم من الحسد..»، «قلب های خود را از حسد پاک سازید».

در درجه اول صفات ناپسند موجب عدم طهارت قلب می شوند، به این معنا که مثلا حسد یا کینه توزی نوعی کدورت و آلودگی در قلب است و بطور کلی، کلیه صفات ناپسند چنینند و مومن باید اینها را از خود دور کند. گناه و تمایل به آن، برای قلب آلودگی محسوب می شود. شرک، موجب عدم طهارت و آلودگی در قلب است. وابستگی های غیرخدایی نیز همینطور است و مومن باید همه اینها را از خود برطرف کند. خداوند کریم درباره بعضی از انسان ها می فرماید: «یا ایها الــرسول لا یحزنک الذین یسارعون فی الکفر من الذین قالوا  آمنا بأ فواههم و لم تومن  قلوبهم  ومن الذین هادوا....اولئک الذین لم یرد الله یطهــر قلوبهم لهم فی الدنیا خزی و لهم فی الأخره عذاب عظیم » ( سوره مائده/ آیه 41)، ]ای پیامبر، کسانی که در کفر شتاب می ورزند تو را غمگین نسازند؛ چه آنان که با زبان خود می گویند: «ایمان آوردیم» در حالی که دل هایشان ایمان ندارد و چه از یهودیان.....آنها کسانی هستندکه خدا نخواسته دل هایشان را پاک کند. در دنیا رسوایی و در آخرت مجازات بزرگ نصیب آنان خواهد شد».

آلودگی های قلبی را باید برطرف کنیم. نباید بگذاریم کار به جایی برسد که راه برگشتی باقی نمانده باشد و انسان به چه وسیله ای می تواند این آلودگی ها را از خود براند و  خود را تطهیر کند؟ عوامل تطهیر که در اختیار هستند بسیار است. بعنوان مثال: از جمله وسایلی که خداوند سبحان در قرآن کریم در این زمینه مطرح می فرماید مسأله «صدقه دادن و بذل مال در راه خداست». گویا «انفاق در راه خدا» موجب می شود که انسان از دلبستگی های دنیایی، خود را جدا کند و وارسته شود. به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم دستور داده می شود: «خذ من اموالهم صدقه تطهرهم و تزکیهم بها» ( سوره توبه / آیه 103)، «از اموال این مردم صدقه بگیر ( یعنی زکات مالشان را از ایشان بگیر) تا بدین وسیله آنان را پاک سازی  و از آلودگی برهانی».

«انفاق» یکی از ابزارهای  طهارت قلب است. از ابزارهای دیگر، مراقبت بر تمایلات و احساس های قلبی است. مراقبت از دل که به دنبال حسد نرود، مراقبت بر اینکه در دل انسان کینه مومن و اهل ایمان و دوستان و فامیل و نزدیکان نباشد. اینگونه مراقبت ها عاملی برای ایجاد طهارت قلب است. در این زمینه حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم قابل توجه است: «القلب علی ثلاثه انواع: قلب مشغول بالدنیا  و قلب مشغول  بالعقبی و قلب مشغول بالمولی. اما القلب  مشغول بالدنیا فله الشده و البلاء، و اما القلب  مشغول بالعقبی فله الد رجات العلی، و اما القلب مشغول بالمولی فله الدنیا و العقبی و المولی»، «قلب ها سه گونه اند: قلبی که به دنیا مشغول است و قلبی که به آخرت مشغول است و قلبی که به خدای رحمان مشغول می باشد.

1- آن دلی که همیشه سرگرم دنیا است، سختی و بلا از آن اوست زیرا کسی که به خدا کاری ندارد، به آخرت کاری ندارد، ولو به اموال دنیا هم که برسد باز گرفتار است، و زندگی او پر محنت خواهند بود.

2- دلی که به آخرت مشغول است درجات بلندی خواهند داشت

3- دلی که از همه چیز  وارسته شده و با خداوند در ارتباط و مأنوس است، او هم دنیا را خواهد داشت ( و به آرامش  قلب می رسد)، هم آخرت از آن اوست و هم به قرب خدا خواهد رسید و همه چیز برای او فراهم خواهد بود.