ساختار نظام اجرایی در عصر پیامبر(ص)

با اینکه حکومت اسلامی در عصر پیامبر (ص) به شکل بسیار ساده ای بود در عین حال مساله تقسیم مسئولیتها در نظام اجرئی این حکومت، کاملا آشکار و حساب شده بود. از جمله پیامبر (ص) برای هریک از جنگها که خود شخصا در آن شرکت نداشت فرمانده یا فرماندهائی تعیین می کرد و حتی گاه برای حوادث احتمالی که ممکن بود برای فرمانده نخستین پیش آید جانشین برای او تعیین می فرمود. مثلا در جنگ موته فرمانده اصلی لشگر را جعفربن ابیطالب تعیین فرمود، سپس اضافه کرد اگر حادثه ای برای «جعفر» پیش آمد «زیدبن حارثه»، و اگر برای او نیز حادثه ای پیش آمد «عبدالله بن رواحه»، و اگر برای او هم حادثه ای پیش آمد مسلمانان از طریق مشورت، یک نفر را از میان خود برای فرماندهی لشگر برگزینند. و نیز در تورایخ آمده است که پیامبر(ص) کاتب و نویسندگانی داشت برای کتابت وحی و امور دیگر که از میان آنها حضرت امیرمومنان علی بن ابیطالب علی(ع) و همچنین «زیدبن ثابت»، «علاء بن حضرمی» و «ابی بن کعب» را می توان نام برد. برای جمع آوری زکات و امناء بیت المال، افرادی را برگزیده بود که از میان انها «مهاجرین ابی امیه» که مأمور نظارت بر جمع آوری اموال بیت المال در صنعاء بود، و «زیاد بن لبید» در «حضرموت» و «عدی بن حاتم» در «قبیله طی» و «مالک بن نویره» در «بنی حنظله» «زبرقان بن بدر» در قبیله «بنی سعد» و «علاء بن حضرمی» در «بحرین» را می توان ذکر کرد. پیامبر اکرم (ص) کارشناسانی نیز برای تخمین محصول نخلستانها برای پرداخت مقدار زکات تعیین فرموده بود، از جمله «عبدالله بن رواحه» بود. همچنین فرماندارانی برای مناطق مختلف انتخاب می کرد که از میان آنها علی (ع) و «معاذبن جبل» را برای «یمن» و «عتاب بن اسید» را برای «مکه» و «عثمان بن ابی العاص» را بر منطقه «بنی ثقیف» می توان نام برد. آن حضرت سفیران و رسولان متعددی داشت که هر کدام را برای ابلاغ دعوتش به سوی یکی از پادشاهان و زمامداران کشورهای همجوار فرستاد، از جمله «عبدالله بن حذاقه» را به سوی «کسری» پادشاه ساسانی، و «دحیه کلبی» را به سوی «قیصر» پادشاه روم و «حاطب بن ابی بلتعه» را به سوی «مقوقس» پادشاه مصر و «عمرو بن امیه» را به سوی «نجاشی» زمامدار حبشه مبعوث فرمود. به این ترتیب مشاهده می کنیم که در آن حکومت خالی از هرگونه تشریفات نظام اجرائی کاملا منسجم، که از بخشهای مختلفی تشکیل شده بود، و برای هر سلک مسئول یا مسئولانی برگزیده بود، حاکم بود. همه اینها به خوبی نشان می دهد که مساله تقسیم مسئولیتها و مدیریت ها در بخش های نظام اجرائی حکومت اسلامی، امری است مسلم و اجتناب ناپذیر.