اسرار الآیات و انوار النبیات

اسرار الآیات و انوار النبیات یکی از آثار و تألیفات محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی (ملاصدرا) به زبان عربی است. موضوع این کتاب خداشناسی، جنبه های قرآنی و فلسفه اسلامی است. مؤلف آیاتی از قرآن کریم را بدون رعایت ترتیب به عربی تفسیر نموده، مبتنی بر اصولی که در فلسفه برای خود اتخاذ کرده است به عبارتی این رساله را به ظاهر برای اثبات عقاید فلسفی خویش تحریر و مطالب فلسفه یونان را از میان آیات قرآن استخراج کرده است به این ترتیب که اگر ظاهر آیه ای اتفاقا موافقتی داشته باشد فبهالمراد و اگر نه با توسل به تأویلات آن را توجیه می نماید.

بیانات ملاصدرا در باب اسرار الآیات:
ملاصدرا می نویسد: «در این رساله انوار الهی، اسرار مسائل ربانی و مقاصد قرآنی را از آیات و سور قرآن جمع آوری کرده و نشان داده ام که مباحث حیات انسانی بر کدام آیه یا سوره مبتنی است و غرض از فلان سوره کدام حکمت است و همچنین ملاصدرا در مقدمه با تقسیم فلسفه به 6 قسمت علمی و عملی چنین می نگارد: چون قواعد مسائل فرعی را دانشمندان گذشته چندین بار از قرآن استخراج کرده اند فقط به مسائل اصولی می پردازیم.»

زندگینامه صدرالدین شیرازی (ملاصدرا):
محمد بن ابراهیم شیرازی ملقب به صدرالدین و مشهور به ملاصدرا یا صدرالمتالهین در حدود سال 979 یا 980 هجری قمری در شهر شیراز متولد شد. پدرش ابراهیم بن یحیی قوامی یکی از وزرای دولت صفویه و مردی با نفوذ و ثروتمند بود که با نهایت کوشش به تربیت و تعلیم یگانه پسر خود کمر همت بست. زندگانی ملاصدرا را می توان به سه دوره تقسیم نمود: 1- دوره طلبگی و تلمذ و بحث و مطالعه کتب قدما و آرای حکما در شیراز و اصفهان. در این دوره وی به تتبع و تفحص آرای فلاسفه و کلام و فلاسفه مشائی و اشراقی اشتغال داشت. 2- مرحله تهذیب نفس و ریاضت و مکاشفه در روستای کهک (در نزدیکی قم) که نهایتا به کشف حقایق ربانی و علوم الهی منجر گردید. 3- مرحله تألیف و تدریس در شیراز در مدرسه ای که الله وردی خان، والی فارس بنا نهاده بود. طی این دوره ملاصدرا تقریبا تمام آثار خود را تألیف کرد. ملاصدرا حکمت الهی و فلسفه اسلامی را وارد مرحله جدید کرد، وی در آنچه علم اعلی یا علم کلی یا فلسفه اولی با حکمت الهی خوانده می شود و تنها همین بخش است که به حقیقت، فلسفه است و فلسفه حقیقی خوانده می شود، مقام فلاسفه پیش را تحت شعاع قرار داد، اصول و مبانی اولیه این فن را تغییر داد و آن را بر اصولی خلل ناپذیر استوار کرد. آخوند تا پایان عمر در شیراز به تألیف و تدریس پرداخت و در این ایام هفت بار پای پیاده به مکه سفر کرد که در بازگشت از هفتمین سفر، در بصره در سال 1050 هجری قمری درگذشت.
اساتید: شیخ بهاءالدین عاملی مشهور به شیخ بهایی، میرداماد، میرابوالقاسم فندرسکی عارف و زاهد و ریاضی دان بی همتای آن عصر و...
شاگردان: ملاصدرا شاگردان بسیاری را تربیت کرد اما از مشهورترین آنها: ملامحسن فیض کاشانی و مولا عبدالرزاق لاهیجی بودند که هر دو علاوه بر داشتن سمت شاگردی، داماد وی نیز بودند.
آثار: الحکمة المتعالیه (اسفار اربعه)، شرح الهدایة، المبدا و المعاد، حدوث العالم، المشاعر، شرح شفا، الشواهد الربوبیه، اجوبة المسائل، تفاسیر بعضی از سوره های قرآن کریم و...

ساختاربندی کتاب:
این کتاب مرتب بر یک مقدمه، سه طرف و هر طرف چندین مشهد، جمعا 12 مشهد که آخرین آن در معنی شجره طوبی و زقوم است:
* مقدمه در بیان راه روندگان به سوی خدا (7 قاعده)
* طرف اول: در بیان علم ربوبی (علم ذات ربوبیت)
1- مشهد اول: در بیان شناخت حق تعالی (شامل 5 قاعده)
2- مشهد دوم: در بیان صفات و اسماء حق تعالی (شامل 13 قاعده)
3- مشهد سوم: در بیان تداوم الهیت و رحمت خداوند (شامل 5 قاعده)
* طرف دوم: در بیان افعال الهی و ظهور و بازگشت آنها بدو
1- مشهد اول: در حدوث عالم (شامل 1 قاعده)
2- مشهد دوم: در تحقیق پایان دنیا و نابودی آن (شامل 7 قاعده)
3- مشهد سوم: در احکام موجودات در رجوع به خداوند (13 قاعده)
4- مشهد چهارم: در بیان نبوت و احکام آن (شامل 4 قاعده)
* طرف سوم: در بیان علم معاد و بیان برانگیخته شدن نفوس و بدن ها
1- مشهد اول: در بیان فطرت نخستین انسان و بازگشت بدان
2- مشهد دوم: در اشاره به علم قیامت (ساعت) و راز رستاخیز (شامل 4 قاعده)
3- مشهد سوم: در تحقیق چگونگی قبر و عذاب و ثواب آن
4- مشهد چهارم: در بیان برانگیختن و حشر خلایق (شامل2 قاعده)
5- مشهد پنجم: در بیان صراط
6- مشهد ششم: در اشاره به دمیدن صور (شامل 1 قاعده)
7- مشهد هفتم: در اشاره به پراکنده شدن نامه های اعمال
8- مشهد هشتم: در بیان میزان و حساب (شامل 2 قاعده)
9- مشهد نهم: در بیان بهشت و دوزخ اشاره به درهای...
10- مشهد دهم: در اشاره به شراره های آتش و تعداد آن
11- مشهد یازدهم: در اشاره به مراتب بهشت و گودال های دوزخ
12- مشهد دوازدهم: در بیان راز درخت طوبی و درخت زقوم (شامل 1 قاعده)
در انتهای کتاب فهرست آیات آورده شده است.
این کتاب در سال 1360 توسط انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران در تهران به چاپ رسیده و منتشر گردیده است و همچنین در سال 1385 توسط انتشارات حکمت در تهران منتشر گردیده است با تصحیح محمد موسوی. ترجمه و تعلیق کتاب بر عهده محمد خواجوی بوده است.