روزی بهشتی

یکی از ویژگیهای اهل بهشت و نعمتهائی که خداوند برای بهشتیان ارزانی داشته این است که هرگونه نیاز و غذاى بهشتیان در صبح و شام و بامداد و پسین آماده است و وعده رغبت هر قومى است به آنچه در دنیا به آن رغبت و تمایل دارد مانند لباس حریر و استبرق و یا زینت به زر و سیم: «و لهم رزقهم فیها بکرة و عشیا؛ و در آنجا صبح و شام، رزقشان براى آنان [آماده] است.» (مریم/ 62) ظاهر کلام این است که آمدن رزق در صبح و شام کنایه باشد از آمدن آن پشت سر هم و بدون انقطاع. یعنى شب و روز دائما، زیرا غذاهاى بهشتى و میوه جات و مأکولات و مشروبات بهشت سیرایى ندارد و دائما التذاذ می برند، چنانچه می فرماید: «مثل الجنة التی وعد المتقون تجری من تحتها الأنهار أکلها دائم و ظلها تلک عقبى الذین اتقوا و عقبى الکافرین النار؛ وصف بهشتى كه به پرهيزگاران وعده داده شده [اين است كه‌] از زير [درختان] آن نهرها روان است. ميوه و سايه‌اش پايدار است. اين است فرجام كسانى كه پرهيزگارى كرده‌اند و فرجام كافران آتش [دوزخ] است.» (رعد/ 35) نه همچون میوه هاى این جهان که فصلى است و هر کدام در فصل خاصى آشکار مى شود بلکه گاهى بر اثر آفت و بلا ممکن است در یک سال اصلا نباشد، اما میوه هاى بهشتى نه آفتى دارد، و نه فصلى و موسمى است، بلکه همچون ایمان مؤمنان راستین دائم و پابرجا است.
آیه ی مورد بحث دو سؤال را برمى انگیزد:
نخست اینکه: مگر در بهشت صبح و شامى وجود دارد؟ پاسخ این سؤال در روایات اسلامى چنین آمده است: گرچه در بهشت همواره نور و روشنایى است اما بهشتیان از کم و زیاد شدن نور و نوسان آن شب و روز را تشخیص مى دهند.
سؤال دیگر اینکه: از آیات قرآن به خوبى استفاده مى شود که بهشتیان هر چه بخواهند از مواهب و روزیها در اختیارشان همیشه و در هر ساعت وجود دارد، این چه رزقى است که فقط صبح و شام به سراغ آنها مى آید؟ پاسخ این سؤال را از حدیث لطیفى که از پیامبر (ص) نقل شده مى توان دریافت آنجا که مى فرماید: «و تعطیهم طرف الهدایا من الله لمواقیت الصلاة التی کانوا یصلون فیها فى الدنیا؛ هدایاى جالب و نخبه از سوى خداوند بزرگ در اوقاتى که در این دنیا نماز مى خواندند به آنها در بهشت مى رسد.» از این حدیث استفاده مى شود که این هدایاى ممتاز که به هیچوجه نمى توان ماهیت آن را حتى با حدس و تخمین بیان کرد، نعمتهایى است بسیار پر ارزش که علاوه بر نعمتهاى معمول بهشتى، صبح و شام به آنها اهدا مى گردد.
آیا تعبیر آیه فوق و حدیثى که در بالا ذکر شد دلیل بر این نیست که زندگى بهشتیان یک نواخت نمى باشد، بلکه هر روز و هر صبح و شام موهبت جدید و لطف تازه اى شامل حالشان مى شود؟ و آیا مفهوم این سخن آن نیست که در آنجا سیر تکاملى انسان ادامه خواهد داشت هر چند اعمال تازه اى در آنجا انجام نمى دهد، ولى با مرکبى که از معتقدات و اعمالش در این جهان فراهم ساخته سیر تکاملى خود را ادامه خواهد داد.
در بهشت ماه و خورشید نیست، تا صبح و شامى وجود داشته باشد. مقصود این است که غذاهایى مثل غذاى صبحانه و شام، براى آنها آورده مى شود. گویند: عرب هر گاه در روز دو وعده غذا مى خورد، خوشحال و هر گاه یک وعده غذا مى خورد، ناراحت مى شد. خداوند متعال به ایشان خبر داد که در بهشت، مطابق دو وعده به شما غذا داده مى شود. در آنجا شبى وجود ندارد. سراسر نور است و روشنایى. برخى گویند: حدود شب را به وسیله افکندن پرده ها و بستن درها مى فهمند و حدود روز را به وسیله برداشتن پرده ها و گشودن درها.
تغذیه به این دو وقت، عادت نیکو و طریق وسطى و موجب صحت مزاج است، چنانچه در طب الائمه شهاب گوید: خدمت حضرت صادق (ع) شکایت کردم از دردها و تخمه، فرمود: صبح و شب تغذیه نما و نخور چیزى میان آن، زیرا فساد بدن باشد، آیا نشنیدى خداوند فرماید: «و لهم رزقهم فیها بکرة و عشیا» على بن ابراهیم قمى فرماید: این در بهشت دنیا باشد پیش از قیامت به دلیل فرمایش «بکرة و عشیا» و صبح و شب در آخرت در بهشت خلد نباشد بلکه در بهشت دنیا است که ارواح مؤمنین منتقل به آنجا شوند و طلوع نماید در آن آفتاب و ماه.
چند روایتى هم تفسیر برهان در ذیل همین آیه نقل نموده از جمله کلینى به سند صحیح از ضریس کناسى که گفت: سؤال نمودم از حضرت باقر (ع) که مردم گویند فرات ما از بهشت بیرون آید و چگونه مى شود و حال از جانب مغرب آید و چشمه ها و رودها در آن ریزد؟ حضرت فرمود: خداوند بهشتى خلق فرموده در مغرب، و آب فرات شما از آنجا بیرون آید و به آن بهشت مى روند ارواح مؤمنین از قبرهاى خود هر وقت شام، و مى خورند از میوه هاى آن و متنعم شوند و با هم ملاقات کنند و یکدیگر را شناسند. صبح از بهشت بیرون و در هوا پرواز نمایند مابین زمین و آسمان، و طلوع آفتاب به قبرهاى خود برگردند و ملاقات کنند یکدیگر را در هوا. فرمود که خدا را آتشى هست در مشرق، ارواح کفار در آن ساکن و در هر شب از طعام زقوم خورند و از حمیم بیاشامند، و صبح از آنجا به برهوت روند و از تمام آتشهاى دنیا گرمتر است و یکدیگر را ملاقات و شناسند، و شام آنها را باز به آتش برمى گردانند. در حدیث شریف نبوى آمده است که در اوقاتى که در دنیا نماز مى خواندند از جانب پروردگار به آنان هدایا و نعمى عطا مى گردد.