حسین بن اشکیب قمى‏

شخصیت

«ابوعبدالله حسین بن اشکیب قمی» یکی از یاران امام هادی و امام عسکری (ع) بود و گفته شده که او، استاد شیخ کشی و عیاشی هم بوده است.
او در اواسط قرن سوم هجری متولد شد. کنیه او را «ابومحمد» هم نوشته اند و نام پدرش احمد، ولی شهرت او «اشکیب» است. به همین دلیل، این محدث بزرگ، به نام «حسین بن اشکیب» شهرت دارد. از آنجا که او طبق شواهد، در شهر قم متولد شده، قمی نامیده می شود. از طرف دیگر مدتی از عمرش را در حرم کریمه اهل بیت، حضرت معصومه (س)، مشغول به خدمت بوده و به لقب «خادم القبر» هم مشهور شده است. همچنین به نظر می رسد بر اثر مسافرت های زیاد به قلمرو خراسان بزرگ (مانند مرو و سمرقند)، «خراسانی» و «مروزی» هم به او گفته می شد.
حسین بن اشکیب، در دانش و فقه و مناظره، مقام بالایی داشت و تمام بزرگان، شخصیت بزرگ او را ستایش کرده اند. او دارای وجاهت، برجستگی و مورد اطمینان و یکی از محدثان بسیار سابقه دار شیعه است.
همچنین دانشمندی توانا بود که در فن مناظره، تخصص داشت و محدثی مورد اعتماد و متکلمی فقیه، اهل بحث و مناظره، خوش سخن، دارای ذوق و سلیقه و اندیشه دقیق و نیکونام بود.

اساتید و شاگردان

حسین بن اشکیب قمی، برای کسب معارف ناب و خالص دینی و جمع آوری اخبار و روایات اهل بیت (ع)، در محضر تعدادی از بزرگان، شاگردی کرده است، از جمله: محسن بن محمد، محمد بن اورمه قمی، محمد بن خالد برقی، حسن بن خرزاد قمی، حسن بن حسین مروزی، بکر بن صالح رازی، عبدالرحمن بن محمد و...
با این که این محدث از جایگاه بالایی در معرفت دینی برخوردار بود، اما در گزارش های زندگی او، نام شاگردان زیادی از او در دست نیست. نام چند نفر از آنان در منابع آمده است که به ترتیب ذکر می شود:
محمد بن مسعود، معروف به عیاشی: که یکی از بزرگترین دانشمندان شیعه در سرزمین ماوراءالنهر و آسیای مرکزی است. او نه تنها در راه نشر و گسترش آثار اهل بیت، از هیچ تلاش و کوششی دریغ نکرد، بلکه تمام ثروتش را، که از پدرش به ارث برده بود و به سیصد هزار دینار می رسید، در راه این هدف مصرف کرد. او همان مؤلف تفسیر معروف عیاشی است.
محمد بن عمر بن عبدالعزیز: از چهره های معروف شیعه در ماوراءالنهر است. او هم صاحب یکی از بزرگترین تألیفات دانش رجال، به نام «معرفة احوال الرجال» است.
محمد بن یعقوب کلینی: که چنان مقام بالایی در دانش و معرفت دارد که نیاز به معرفی ندارد. او مؤلف کتاب «الکافی» یکی از کتاب های چهارگانه حدیث شیعه است که شهرت جهانی دارد.

آثار

از جمله آثار و تالیفات حسین بن اشکیب قمی می توان به موارد زیر اشاره کرد: «الرد علی من زعم ان النبی (ص) کان علی دین قومه»، «الرد علی الزیدیه» و کتاب «النوادر».

وفات

حسین بن اشکیب قمی، که به عنوان الگویی از محدثان و متکلمان برجسته شیعه بود و خدمات ارزنده ای به تشیع بر جای گذاشت، در نهایت بار آخرین سفر بست. اما این که در چه سالی و در کدام سرزمین وفات کرد، مشخص نیست و سخن قابل اعتمادی به دست نیامده است.