ظهور حکمت الهی در خلقت حیوان و انسان از نظر اخوان الصفا

در نزد متفکران اسلامی عالم کبیر که شامل مراتب وجود، علم از عوالم معنوی و مادی است. در وجود انسان که عالم صغیر است به صورت اجمال جمع شده است و به این دلیل گفته اند: «الانسان رمز الوجود». برای روشن ساختن انطباق کامل بین آنان و جهان کبیر باید به زندگانی اجتماعی و زبان و تمدن و سازمانهای دینی و مدنی انسان توجه کرد زیرا هر یک از این شئون و مراتب جهان و زندگی انسان به نحوی در عالم کبیر جلوه گر شده است. لکن از آنجا که هدف بحث فعلی درباره مفهوم طبیعت است، توجه به آن جنبه از وجود انسان یا عالم صغیر که با موالید سه گانه و افلاک مرتبط است معطوف شده و انسان به عنوان نتیجه و ثمره نهائی سلسله مراتب موجودات عالم و نقطه بازگشت کثرت به وحدت مورد نظر قرار گرفته است.

ظهور حکمت الهی در خلقت انسان و حیوان
بدن انسان متعلق به عالم حیوانات است و همان زیبائی و حسن تدبیری که در ساختمان بدن سایر حیوانات وجود دارد در مورد او نیز مشاهده می شود. اخوان از تمثیلات عددی استفاده کرده و حکمت الهی را در خلقت اعضای بدن انسان و حیوانات چنین بیان کرده اند:
1- مقام احدیت و مبدأ عالم است که قابل هیچ گونه تکثر و انقسام نیست.
2- خداوند بدن انسان را به دو قسمت چپ و راست که مطابق با اولین عدد یا عدد 2 است تقسیم کرده است.
3- بدن حیوانات به ابتدا و انتها و وسطی تقسیم شده که مطابق با اولین عدد فرد یا عدد 3 است.
4- چهار خلط مطابق با اولین عدد مجذور
5- پنج حس مطابق با اولین عدد دایر و عدد چهار عنصر و اثیر که روی هم رفته امهات عالم جسمانی را تشکیل می دهد.
6- شش نیروی حرکت در جهان شش گانه مطابق با اولین عدد تام (مقصود از عدد تام عددی است که مساوی با جمع اعدادی باشد که به آن قابل تقسیم است. مثلا 6 به عدد 1 و 2 و 3 قابل تقسیم است و در عین حال 1+2+3=6) و تعداد سطوح مکعب.
7- هفت قوه فعال مطابق با اولین عدد کامل و تعداد سیارات.
8- هشت طبع (چهار طبع بسیط و چهار طبع مرکب) مطابق با اولین عدد مکعب و تعداد اصوات گام موسیقی.
9- نه طبقه بدن مطابق با اولین عدد فرد مجذور و تعداد افلاک.
12- دوازده ابواب یا مجرای بدن مطابق با اولین عدد زاید (عدد زاید عددی است که از جمع اعدادی که به آن قابل تقسیم است کمتر باشد. 12 به 6 و 4 و 3 و 2 و 1 قابل تقسیم است و از 16 که جمع 1 و 2 و 3 و 4 و 6 است کمتر است) و تعداد بروج افلاک.
28- بیست و هشت مهره ستون فقرات مطابق با دومین عدد تام و تعداد منازل قمر.
36- سیصد و شصت عرق بدن مطابق با تعداد درجات مدار دایره و ایام سال.

رموز معنوی ویژگی های جهانی انسان
گرچه انسان در ساختمان بدن خود با حیوانات دیگر شریک است، در یک مورد از سایر موجودات زنده ممتاز است و آن در قائم ایستادن و حرکت کردن است که نشانه تمایل او به صعود به سوی عالم علوی و طی کردن سلسله مراتب وجود است. و همچنین جدا بودن سر انسان از بدن او علامت کشش و انجذاب او است به سوی عالم بالا. سر انسان به سوی آسمان و پای او بر زمین است در حالی که در مورد نباتات سر در زیر خاک قرار گرفته و دست و پا به سوی افلاک رشد کرده است و در مورد حیوانات که بین انسان و نباتات واقع شده اند ستون فقرات آنها در جهت افقی که بین دو جهت بالا و پائین است قرار گرفته است.
لکن مهمترین فرق بین انسان و حیوان در امتیازات جسمانی نیست بلکه در نفس ناطقه است که گرچه مانند بقیه نفوس از نفس کلی بوجود آمده و یکی از قوای آن محسوب می شود، با نفس حیوانی تفاوت فاحشی دارد و می توان گفت که نسبت آن به نفس حیوانی مانند نسبت افلاک به عالم تحت القمر است. بدن انسان از ابتدای تکوین جنین تا آخرین مرحله تکامل آن درس عبرت فراوانی برای شخص بصیر و فکور در بردارد و نه تنها موضوع تحقیق پزشکان است بلکه شایسته نظر حکما نیز هست چنانکه بسیاری از حکما و عرفا مانند امام غزالی در کیمیای سعادت خود به آن اشاره کرده اند.