سخن پیامبر اکرم درباره ظاهر و باطن قرآن

این حدیثی که اشاره می شود حدیثی است که شیعه و سنی روایت کرده اند که پیغمبر اکرم راجع به قرآن فرمود: «ظاهره انیق و باطنه عمیق؛ ظاهرش زیباست، و باطنش عمیق.» یک جنبه قرآن جنبه زیبایی و هنری آن است و به تعبیر علمای اسلامی جنبه فصاحت و بلاغتش است. فصاحت و بلاغت اصطلاحاتی است که علمای اسلام بعد وضع کردند و بعد پیدا شده است و کار بدی هم نکردند، کار خوبی کردند.
بعد علمی در این زمینه وضع کردند. اهتمامی که علمای اسلام بعدها در علوم ادبی پیدا کردند در صرف و نحو و معانی و بیان و بدیع که مجموع اینها را فصاحت و بلاغت و محسنات می گویند همه به تبع این زیبایی قرآن بود، چون در قرآن این زیبایی را می دیدند برای اینکه بهتر بتوانند زیباییهای قرآن را کشف کنند این علوم را ابتکار و کشف کردند. «ظاهره انیق و باطنه عمیق.»
"ظاهره انیق" زیبایی اش را می گوید، "باطنه عمیق" جنبه علمی و فکری اش را می گوید: و باطن آن خیلی ژرف است، ژرفاست، یعنی عمقش خیلی زیاد است مثل یک دریایی که شما در آن شناوری می کنید، یک مقدار می روید ولی آن هنوز عمق دارد، یک مقدار دیگر می روید باز هم هنوز عمق دارد، باز هم می روید هنوز هم عمق دارد «له تخوم و علی تخومه تخوم؛ لبه ای بر روی لبه دیگر است.» اینجا طبقه به طبقه بودن قرآن را ذکر می کند، می گوید یک نهایتی دارد ولی بالای این نهایت، نهایت دیگر است، حدی دارد، بالای این حد، حد دیگری است، که در این زمینه هم باز ما زیاد داریم که قرآن «عبارات و اشارات و لطائف و حقائق، العبارات للعوام و الاشارات للخواص و اللطائف للاولیاء و الحقائق للانبیاء؛ عبارات و علامت ها و نکات ریز و حقایقی ست برخی برای عوام و برخی اشارات برای خواص و نکاتی برای ائلیا و پیامبران است.» طبقه به طبقه است، یعنی درجه به درجه است، سطح به سطح است، یک سطح قرآن برای یک سطح از افکار است، سطح دیگری دارد برای سطح فکر بالاتری «لا تفنی عجائبه و لا تنقضی غرائبه؛ شگفتی های قرآن تمام نمی شود، عجایب قرآن پایان نمی پذیرد.» (نهج البلاغه/ خطبه 18)
معلوم است که پیغمبر اکرم از روز اول نظر داشته است به این مطلب که آنچه که امروز بشر درباره قرآن کشف می کند آخرین حد قرآن نیست ، محتویات قرآن چیست؟ آن چیزهایی است که تدریجا در آینده باید کشف کنند و بفهمند، و حقا وقتی که ما در حدود فهم و فکر خودمان نگاه می کنیم می بینیم که آنچه که امروز بشر درباره اعجاز قرآن چه از جنبه زیبایی و چه از جنبه علمی و مخصوصا از جنبه علمی کشف می کند و واقعا می فهمد و واقعا هم به دل انسان می چسبد نه یک چیزی که بخواهند ببندند و پیش خود بسازند، خیلی بیش از آن چیزی است که مثلا در ده قرن قبل چه از نظر زیبایی و چه از نظر علمی و فکری می فهمیده اند.