ماده ولاء در قرآن کریم

در اینکه ماده "ولاء" در مورد محبت استعمال شده است ظاهرا جای بحث نیست مخصوصا در زیارات، زیاد به این معنی بر می خوریم، از قبیل «موال لمن والاکم و معاد لمن عاداکم» که بی شبهه معنی اش این است من دوست کسانی هستم که شما را دوست می دارند و دشمن کسانی هستم که شما را دشمن می دارند، و یا «موال لکم و لاولیاءکم و معاد لاعدائکم؛ با شما و دوستان شما دوست هستم و با دشمنانتان دشمنم.» و امثال اینها که زیاد است.
بحث در دو جهت دیگر است: یکی اینکه آیا خصوص کلمه "ولی" به معنای دوست استعمال شده است یا خیر؟ دیگر اینکه معنای "ولی" در خصوص آیه کریمه «انما ولیکم الله» (مائده/ 55) که ولایت امام علی (ع) را اثبات می کند به چه معنی استعمال شده است؟ بعضی معتقدند در قرآن هر جا که این کلمه به کار رفته و ابتداء توهم می رود که به معنای "دوست" است پس از دقت معلوم می شود که به این معنی نیست مثلا معنای «الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی النور؛ خدا سرپرست مؤمنان است و آنان را از تاریکی ها به سوی روشنایی بیرون می آورد.» (بقره/ 257) این نیست که خدا دوست اهل ایمان است، بلکه این است که خداوند با عنایت خاص خود متصرف در شئون اهل ایمان است و اهل ایمان در حفظ و صیانت خاص پروردگارند و همچنین معنای «الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون؛ آگاه باش که اولیای خدا را نه بیمی است و نه اندوهگین می شوند.» (یونس/ 62) این نیست که بر دوستان خدا ترسی نیست در اینجا کلمه "ولی" از قبیل فعیل به معنای مفعول است؛ پس معنی چنین می شود: کسانی که خداوند ولی امر آنها و متصرف در شئون آنهاست، مورد ترس و نگرانی نمی باشند و همچنین معنای آیه «المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض؛ و مردان و زنان باایمان یار و دوستدار یکدیگرند.» (توبه/ 71) این نیست که مؤمنین دوستان یکدیگرند بلکه این است که مؤمنین نسبت به یکدیگر متعهد و در شئون یکدیگر متصرف و در سرنوشت یکدیگر مؤثرند و لهذا بعد می فرماید: «یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر؛ که امر به معروف و نهی از منکر می کنند.»
از اینجا جواب سؤال دوم هم روشن شد در آیه مورد نظر، مقصود این نیست که خدا و پیامبر اکرم (ص) و علی دوستان شمایند، بلکه این است که اختیاردار و ذی حق در تصرف در شئون شما هستند و به فرض اینکه استعمال کلمه "ولی" به معنای "دوست" صحیح باشد، در اینجا مناسبت ندارد که به صورت حصر گفته شود که منحصرا ولی شما خدا و پیامبر و علی است از اینجا معلوم می شود که توجیه برخی مفسرین اهل سنت -که گفته اند مفاد این آیه چیز مهمی نیست، بلکه صرفا این است که علی دوست شماست یا علی باید محبوب و مورد علاقه شما باشد (اگر فعیل به معنی مفعول باشد)- غلط است طبق این بیان، آیه شریفه «انما ولیکم الله» که ولای اثباتی خاص است، صرفا ولای محبت نیست، بالاتر است.