آزادی بخشی، خاصیت هر امام بر حق

از جمله کلماتی که ما زیاد درباره وجود مقدس علی (ع) استعمال می کنیم کلمه مولا است. مولای متقیان، مولی الموالی و گاهی مولا بطور مطلق. مولا چنین فرمود، به قول مولا چنین. این کلمه را اول بار شخص مقدس پیامبر اکرم درباره امام علی (ع) در آن جمله معروف که شیعه و سنی درباره آن اتفاق نظر دارند اطلاق کرد. فرمود: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» آنکه من مولای او هستم، این علی (که من دست او را بلند کرده ام) مولای اوست. بگذریم از اینکه در قرآن هم آیه ای هست که این کلمه در آن به کار رفته و در تفسیر آن وارد شده که مقصود علی (ع) است، آنجا که می فرماید: «فان الله هو مولاه جبریل و صالح المؤمنین والملائکة بعد ذلک ظهیر؛ بی تردید خداوند خود یاور اوست، و گذشته از این جبرئیل و نیکوکار مومنان (علی) و فرشتگان هم پشتیبانند» (تحریم/ 4). ولی این جمله ای که عرض کردم نص صریح رسول اکرم است.
کلمه مولا یعنی چه؟ همین قدر اجمالا عرض می کنم که مفهوم اصلی این کلمه قرب و دنو است. در مورد دو چیز که پهلوی یکدیگر و متصل به یکدیگر باشند، کلمه ولاء یا ولی یا کلمه مولا به کار برده می شود و لهذا غالبا در دو معنی متضاد به کار می رود. مثلا به خداوند اطلاق مولا نسبت به بندگان شده است و بالعکس به آقا هم اطلاق شده، و به غلام هم گفته می شود. یکی از معانی کلمه مولا که مقصودم همین است معتق یعنی آزاد کننده است. به کسی که آزاد می شود معتق می گویند. کلمه مولا هم به معتق اطلاق شده است و هم به معتق یعنی هم به آزاد کننده مولا می گویند، هم به آزاد شده. اینکه رسول اکرم فرمود: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» مقصود چیست؟ مقصود کدامیک از معانی مولا است؟
من نمی خواهم بگویم که چه معنائی از نظر عقیده خودم در اینجا درست است ولی به مناسبت بحثم عرض می کنم: مولوی همین حدیث را در مثنوی آورده و یک ذوقی به خرج داده است و از کلمه مولا معنی معتق یعنی آزادیبخش را گرفته است. ظاهرا در دفتر ششم مثنوی است. داستان معروفی دارد. داستان قاضی خیانتکار و زن، که قاضی می خواهد در صندوق مخفی بشود، او را مخفی می کنند و به دوش حمال می دهند. بعد قاضی به آن حمال التماس می کند که هر چه می خواهی به تو می دهم تو برو معاون مرا خبر کن تا بیاید این صندوق را بخرد. معاون او را خبر می کنند، می آید صندوق را می خرد و او را آزاد می کند. بعد ملا از اینجا گریز می زند، می گوید: همه ما در صندوق شهوات تن زندانی هستیم ولی خودمان نمی دانیم، احتیاج به آزاد کننده ای داریم که ما را از این صندوق شهوات نفس و بدن نجات بخشد. انبیاء و مرسلین آزاد کننده و نجات بخش هستند. سپس می گوید:
زین سبب پیغمبر با اجتهاد *** نام خود وان علی مولا نهاد
گفت هر کس را منم مولا و دوست *** این عم من علی مولای اوست
کیست مولا آنکه آزادت کند *** بند رقیت ز پایت بر کند
خوب، این واقعا یک حقیقتی است، یعنی قطع نظر از اینکه معنی جمله: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» همین باشد، یا نباشد، یعنی پیغمبر که خودش و علی را مولا نام نهاد به اعتبار آزاد بخشی بود یا نبود، این خود حقیقتی است که هر پیغمبر بر حقی، برای آزاد کردن مردم آمده است و خاصیت هر امام بر حقی همین جهت بوده است.