کیفیت ادراک زمان در عالم برزخ از نظر قرآن

در قرآن مجید شواهدی آمده بر نسبت درجه تجرد نفس و ادراک زمان از جمله:
اول داستان حضرت ارمیا (ع) که از پیامبران بوده است و خداوند او را و خرش را میرانید، و بعد از یکصد سال زنده کرد و چون از او سؤال کرد که چقدر درنگ تو طول کشیده است ؟! ارمیا در پاسخ گفت: یک روز یا مقداری از یک روز! خداوند به او خطاب فرمود: بلکه صد سال طول کشیده است! «أماته الله مأئة عام ثم بعثه قال کم لبثت قال لبثت یوما أو بعض یوم قال بل لبثت مأئة عام» (بقره/259).
دوم داستان اصحاب کهف است، که چون خداوند آنان را به خواب برد، و خواب آنها سیصد سال شمسی که سیصد و نه سال قمری است طول کشید؛ چون آنها را بیدار نمود، بعضی از آنان به بعضی دیگر گفتند: چقدر درنگ ما در اینجا طول کشیده است ؟! آنان در پاسخ گفتند: یک روز یا مقداری از یک روز در حالیکه خداوند میدانست چقدر طول کشیده است، «و کذ'لک بعثناهم لیتسآءلوا بینهم قال قآئل منهم کم لبثتم قالوا لبثنا یوما أو بعض یوم قالوا ربکم أعلم بما لبثتم (کهف/19) و «و لبثوا فی کهفهم ثلـاث مأئة سنین وازدادوا تسعا * قل الله أعلم بما لبثوا» (کهف/25-26).
سوم عدم ادراک افرادی که در برزخ رفته اند، مقدار کشش زمان را در آن عالم. و این به علت همان تجرد برزخی و عبور از عالم طبع است گرچه مجرم و گنهکار بوده اند. و این معنی در هفت جای از قرآن بازگو شده است:
1 ـ «یوم یدعوکم فتستجیبون بحمده و تظنون إن لبثتم إلا قلیلا ؛ روزیکه شما را میخواند، و شما به حمد او استجابت میکنید، و چنین می پندارید که درنگ نکرده اید مگر زمان اندکی » (اسراء/52).
2 ـ «یتخـافتون بینهم إن لبثتم إلا عشرا* نحن أعلم بما یقولون إذ یقول أمثلهم طریقة إن لبثتم إلا یوما؛ (چون مجرمان را در روز قیامت محشور کنیم) با یکدیگر بطور آهسته سخنی میگویند که ما غیر از ده روز درنگ نکرده ایم. ما داناتریم به آنچه میگویند؛ در وقتیکه راست ترین آنها از جهت روش میگوید: ما درنگ نکرده ایم مگر یک روز» (طه/103-104).
3 ـ «إنی جزیتهم الیوم بما صبروا أنهم هم الفآئزون * قال کم لبثتم فی الارض عدد سنین * قالوا لبثنا یوما أو بعض یوم فسأل العآدین * قال إن لبثتم إلا قلیلا لو أنکم کنتم تعلمون؛ من به بندگان مؤمن خود در روز قیامت در مقابل صبر و شکیبائی ای که در دنیا نموده اند پاداش میدهم. آنانند رستگاران. خداوند میفرماید: چند سال شما در روی زمین درنگ کرده اید؟! آنان میگویند: یک روز یا مقداری از روز؛ از حسابگران بپرس! خداوند میفرماید: اگر چنین باشید که بدانید، شما درنگ نکرده اید مگر اندکی!» (مومنون/111تا114).
4 ـ «و یوم تقوم الساعة یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعة کذالک کانوا یؤفکون * و قال الذین أوتوا العلم و الإیمان لقد لبثتم فی کتاب الله إلی یوم البعث فهذا یوم البعث ولـکنکم کنتم لا تعلمون؛ و در روزیکه قیامت برپا شود، بزهکاران سوگند یاد میکنند که غیر از یکساعت درنگ نکرده اند. و اینطور رویه و روش آنانست که دروغ میگویند. و کسانی که ایمان و علم به آنها داده شده است به آنها میگویند: شما در کتاب تکوین خدا و عالم هستی تا روز رستاخیز درنگ کرده اید! و اینست روز رستاخیز، ولیکن چنین نیست که شما دانسته باشید و فهمیده باشید!» (روم/55-56).
5 ـ «و یوم یحشرهم کأن لم یلبثوا إلا ساعة من النهار یتعارفون بینهم؛ و در روزیکه خداوند مردم را محشور کند، گویا چنانست که بیش از یکساعت از روز درنگ نکرده اند؛ و آنان کاملا همدیگر را می شناسند» (یونس/45).
6 ـ «کأنهم یوم یرون ما یوعدون لم یلبثوا إلا ساعة من نهار؛ گویا مردم در روزیکه ببینند آنچه را که آنان را از آن ترسانیده اند، بیش از یکساعت از روز درنگ نکرده اند» (احقاف/35).
7 ـ «کأنهم یوم یرونها لم یلبثوا إلا عشیة أو ضحـاها؛ گویا در روزیکه مردم قیامت را ببینند، درنگ نکرده اند مگر یک شبی را تا صبح، و یا یک صبحی را تا شب» (نازعات/46).
و بر این اساس، روایاتی در اختلاف ادراک اهل برزخ، طول بزرخ را وارد شده است .