شرایط انفاق در راه خدا

انفاق نیز مانند دگر مسائل دارای شرایطی می باشد که با توجه به آیات قرآن این شرایط بدست می آید مانند: تعادل در انفاق، کسب رضای الهی، انفاق در حد توان و امکان. خداوند در قرآن می فرماید: «من ذا الذى یقرض الله قرضا حسنا فیضعفه له و له أجر کریم؛ کیست آن کس که به خدا وام دهد تا آن را برای وی دو چندان کند و او را (در آخرت) پاداشی کریمانه باشد؟» (حدید/ 11). تعبیر به قرضا حسنا در آیه فوق اشاره اى به این حقیقت است که وام دادن خود انواع و اقسامى دارد که بعضى را وام نیکو و بعضى را وام کم ارزش و یا حتى بى ارزش مى توان شمرد. قرآن مجید شرائط وام نیکو را در برابر خداوند یا به تعبیر دیگر انفاق ارزشمند را در آیات مختلف بیان کرده است، و بعضى از مفسران از جمع آورى آن ده شرط استفاده کرده اند:
1- از بهترین قسمت مال انتخاب شود نه از اموال کم ارزش: «یا ایها الذین آمنوا انفقوا من طیبات ما کسبتم و مما اخرجنا لکم من الارض و لا تیمموا الخبیث منه تنفقون و لستم باخذیه الا ان تغمضوا فیه و اعلموا ان الله غنى حمید؛ اى کسانى که ایمان آورده اید از اموال پاکیزه اى که به دست آورده اید، یا از زمین براى شما خارج ساخته ایم انفاق کنید، و به سراغ قسمتهاى ناپاک براى انفاق نروید در حالى که خودتان حاضر نیستید آنها را بپذیرید مگر از روى اغماض، و بدانید خداوند بى نیاز و شایسته ستایش است» (بقره/ 267).
2- از اموالى که مورد نیاز انسان است باشد، چنانکه مى فرماید: «و یؤثرون على انفسهم و لو کان بهم خصاصة؛ آنها دیگران را بر خود مقدم مى دارند هر چند شخصا شدیدا نیازمند باشند» (حشر/ 9).
3- به کسانى انفاق کند که سخت به آن نیازمندند و اولویتها را در نظر گیرد: «للفقراء الذین احصروا فى سبیل الله؛ انفاق شما (مخصوصا) براى نیازمندانى باشد که در راه خدا در محاصره قرار گرفته اند» (بقره/ 273).
4- انفاق اگر مکتوم باشد بهتر است: «و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء فهو خیر لکم؛ هر گاه آنها را مخفى ساخته و به نیازمندان بدهید براى شما بهتر است» (بقره/ 271).
5- هرگز منت و آزارى با آن همراه نباشد: «یا ایها الذین آمنوا لا تبطلوا صدقاتکم بالمن و الاذى؛ اى کسانى که ایمان آورده اید انفاقهاى خود را با منت و آزار باطل نکنید» (بقره/ 264).
6- انفاق باید توأم با اخلاص و خلوص نیت باشد: «ینفقون اموالهم ابتغاء مرضات الله؛ کسانى که اموالشان را براى جلب خشنودى خداوند انفاق مى کنند» (بقره/ 265).
7- آنچه را انفاق مى کند کوچک و کم اهمیت بشمرد هر چند ظاهرا بزرگ باشد: «و لا تمنن تستکثر؛ به هنگام انفاق منت مگذار و آنرا بزرگ مشمر» (مدثر/ 6).
8- از اموالى باشد که به آن دل بسته است و مورد علاقه او است: «لن تنالوا البر حتى تنفقوا مما تحبون؛ هرگز به حقیقت نیکوکارى نمى رسید مگر اینکه از آنچه دوست دارید انفاق کنید» (آل عمران/ 92).
9- هرگز خود را مالک حقیقى تصور نکند، بلکه خود را واسطه اى میان خالق و خلق بداند: «و انفقوا مما جعلکم مستخلفین فیه؛ انفاق کنید از آنچه خداوند شما را نماینده خود در آن قرار داده است» (حدید/ 7).
10- و قبل از هر چیز باید انفاق از اموال حلال باشد، چرا که خداوند فقط آنرا مى پذیرد: «انما یتقبل الله من المتقین؛ خداوند تنها از پرهیزگاران قبول مى کند» (مائده/ 27).
و در حدیث آمده که پیامبر (ص) فرمود: «لا یقبل الله صدقة من غلول؛ خداوند هیچگاه انفاقى را که از طریق خیانت است نمى پذیرد». آنچه گفته شد در واقع قسمت مهمى از اوصاف و شرائط لازم است، ولى منحصر به اینها نیست و با دقت و تامل در آیات و روایات اسلامى به شرایط دیگرى نیز مى توان دست یافت.
ضمنا آنچه گفته شد بعضى از شرائط واجب محسوب مى شود (مانند عدم منت و آزار و تظاهر) و بعضى از شرائط کمال است (مانند ایثار به نفس در موقع حاجت خویشتن) که عدم وجود آن ارزش انفاق را از میان نمى برد هر چند در سطح اعلا قرار ندارد و نیز آنچه گفته شد گرچه در مورد انفاق (وام به خداوند) بود، ولى بسیارى از آنها در مورد وامهاى معمولى نیز صادق است، و به اصطلاح از شرائط لازم، یا شرط کمال قرض الحسنه مى باشد.