بررسی سوگند به تین و زیتون

در میان سوگندهای قرآن دو سوگند وجود دارد که مربوط به دو نمونه از غذای جسم انسان می باشد که با تجزیه و تحلیل علمی که پیراون آن دو به عمل آمده، ویژگی آنها به خوبی روشن شده است. این دو سوگند، در یک سوره و هر دو در یک آیه و در کنار هم قرار دارد بدین عبارت: "و التین و الزیتون" (تین/ آیه 1).

هر چند در مورد این دو، در بین مفسران، اختلافی پدید آمده که آیا مراد از تین و زیتون، همان دو میوه ای است که از آن استفاده می کنند، یا چیز دیگر؟ اکثر قریب به اتفاق  مفسران به همان معنی اول عقیده دارند که مراد انجیر و زیتون است. افراد معدودی  هم گفته اند مراد از «تین» کوهی است که دمشق بر فراز آن واقع شده است و «زیتون» نیز کوهی است که بیت المقدس برفراز آن قرار دارد، و یا تین مسجد دمشق، و زیتون مسجد بیت المقدس است. حال به بیان برخی از مفسران در مورد معنی اول توجه می کنیم:

ابوالفتوح رازی معتقد است مراد از «تین»، انجیری است که ما می خوریم و زیتون همان است که از آن روغن می گیریم، سپس این معنی را از عبدالله بن عباس، حسن، عباس، عکرمه، عطا، مقاتل و کلبی نقل می کند. طنطاوی می نویسد: «تین و زیتون همان دو میوه ای است که مردم آن را می خورند». همچنین مفسرانی مانند: طبرسی، ابی السعود، میبدی، زمخشری، بیضاوی، فیض، طباطبایی، شیخ طوسی، مولف تفسیر نوین و مولف تفسیر پرتوی از قرآن و.... به همین معنی معتقد بوده آیه را چنین تفسیر کرده اند.

آلوسی و طبرسی این معنی را در تفسیر خود بیان داشته و از مفسران زیادی نیز نقل نموده اند. بیشتر مفسرانی که نام بردیم، صرفنظر از اظهار عقیده ی خود در مورد آیه، از پاره ای از مفسران گذشته نیز آن را نقل کرده اند.

نگاهی به ویژگی این دو سوگند
با روشن شدن نظر مفسران به طور اختصار در مورد آیه، لازم است به ویژگی این دو سوگند اشاره کنیم تا آنکه به عظمت آن دو تا حدی آگاهی یابیم، و معلوم شود که مراد از آیه که متضمن دو سوگند متناسب به هم می باشد، نشان دادن دو نمونه از غذای جسم انسان است.

مجموعا چهار سوگند در سوره تین قرار دارد: سوگند به انجیر، زیتون، مکه، کوه طور. با دقت کوتاهی در مورد این چهار سوگند، ارتباط خاص با هم به خوبی به چشم می خورد و آن این است که انسان موجودی است که از دو جزء تشکیل یافته است: جسم و جان، و هریک از ابتدا در بقاء خود نیازمند به نوعی غذا و ماده حیاتی می باشد، و اگر به آن دست نیابد به نیستی می گراید. این چهار سوگند نیز پاسخ به این نیازهای  جسم و جان می باشد. دو سوگند اول به عنوان بیان نمونه ای از غذای جسم، و سوگند سوم و چهارم که عبارتند از فرودگاه وحی بر پیامبر عالیقدر اسلام و موسی کلیم الله به عنوان محل فراگیری وحی و تعالیم الهی و غذای روح انسان.

مطلب دیگری که از پرتو این دو سوگند استفاده می شود، آن است که قرآن مجید همچون پاره ای از ادیان و مکتبهای جهان، تنها نظر خود را متوجه روح و مسایل مربوط به آن ننموده و از جسم، چشم نپوشیده است، بلکه جسم  و جان و دنیا و آخرت هر دو در کنار هم قرار گرفته اند. همچنانکه آیات فراوانی در مورد مسایل و برنامه های مربوط به روح و امور نفسانی در قرآن وجود دارد، آیاتی هم مانند "قل من حرم زینه الله التی أ خرج لعباده  و الطیبات من الرزق قل هی للذین آمنوا فی الحیوه  خالصه  یوم القیامه..."، (اعراف/ آیه 32: ای پیامبر بگو چه کسی زینت های خدا را که برای بندگان خود آفریده حرام کرده و از صرف رزق حلال و پاکیزه منع کرده، بگو این نعمت ها در دنیا برای اهل ایمان است)، و مانند آیه: "یا بنی آدم خذوا زینتکم عند کل مسجد و کلو و اشر بو ولا تسرفو إنه ل یحب  المسرفین" ( اعراف/آیه 31: ای فرزندان آدم، زینت های خود را در مقام عبادت به خود برگیرید و هم از نعمت های خدا بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خدا مسرفان را دوست نمی دارد)، و آیات دیگری در مورد جسم و امور مربوط به آن وجود دارد.

بعضی از مفسران با دقتنظر خاصی خواسته اند از چهار سوگند فوق ویژگی دیگری را بدست آورند و آن اینکه: قرآن در مورد غذای جسم دو نوع خوراکی را مثال آورده اما در مورد وحی که غذای روح انسان است و عالیترین و شریف ترین و مهمترین منازل آن را ( به اعتبار عظمت وحی) برگزیده چنین به نظر می رسد که ما را می خواهد متوجه سازد که آنچه سزاوار اهتمام است روح است در پرستاری بدن، به مقدار لازم باید قناعت نمود آن هم از این لحاظ  که مرکب روح است و آلت و ابزار کار او است، نه اینکه به اندازه ای در تیمار تن صرف وقت گردد که از وظایف مربوط به روان و تقویت آن بازماند.