شیخ طبرسی

امین الدین ابوعلی فضل یا امین الاسلام مولف بزرگوار تفسر گرانقدر «مجمع البیان» فقیه و محدث ایرانی. پدرش حسن طبرسی و فرزندش ارضی الدین ابونصر حسن، صاحب کتاب «مکارم الاخلاق» و نوه او، ابوالفضل علی بن حسن، صاحب کتاب «مشکات الانوار». سلسله خاندان و خویشاوندان او همه از بزرگان علم و اهل فضل و کمال بودند. این دانشمند بزرگ شیعه، در قرن 6 هجری زندگی می کرد و بعضی تولد او را رسما 468 یا 469 ق گفته اند. بعضی ها او را منسوب به طبرستان (مازندران) می دانند ولی عده ای از محققین می گویند که او منسوب به طبرس، همان تفرش امروز، (مکانی بین کاشان و اصفهان و در نزدیکی قم) می باشد. این ناحیه نخست از توابع قم بوده و امروزه از شهرهای استان مرکزی ایران به شمار می رود. این شهر به دلیل نزدیکی اش به قم در آغاز ورود اسلام، مذهب تشیع را پذیرفت (نزهة القلوب، حمداله مستوفی ص 68).
شیخ طبرسی با اینکه در میان انبوه علمای نامی ما جایگاهی بسیار بزرگ دارد و کمتر کتاب مذهبی و به خصوص تفسیر قرآن است که از ذکر نام او خالی باشد ولی با کمال تعجب، شرح حال او به اجمال و اختصار، درهمه جا آمده است. او ایام جوانی و تحصیل را در مشهد مقدس گذراند و علوم متداول آن زمان را فرا گرفت و در همه رشته های علمی از ادبیات عرب، حدیث و فقه و اصول و تفسیر و ... تبحر یافت و در هر رشته ای استاد مسلم شد. حتی در علومی مانند حساب، جبر و مقابله کوشش نمود بطوریکه از صاحب نظران آن فن به شمار می آید (تاریخ بیهقی ص 242). سپس در سال 523 هـ. ق به دعوت بزرگان سبزوار به شهر سبزوار که مرکز شیعیان بلوک «بیهق» بود، رفت. در آنجا به تدریس علوم گوناگون و تعلیم و تربیت شاگردان بزرگ و نامی، تصنیف و تالیف کتب نفیس پرداخت. 25 سال آخر عمرش را در همان سبزوار بود و سادات آل زیاره که طبرسی با آنان نسبت فامیلی داشت میزبان او بودند و از کمک و همکاری با او دریغ نورزیدند. او در سبزوار مدرسه «دروازه عراق» را بنا نهاد. فتاوای او در ابواب فقه و استنادی که فقها به آراء او می کنند حاکی از آن است که او در فقه نیز مقامی بسیار بلند دارد.

معاصران شیخ طبرسی:
1- ابوالحسن علی بن زید بیهقی، مورخ معروف و مولف «تاریخ بیهقی».
2- ابومنصور احمدبن علی طبرسی، مولف «احتجاج»

مقام علمی شیخ و تالیفات او:
برای درک مقام علمی و پایه فضل امین الدین طبرسی کتاب گران سنگ 1- "مجمع البیان" یکی از آثار قلم و فکری اوست. این کار برجسته دانشمند و مفسر شیعه، مورد توجه خاص تمام دانشمندان شیعه و سنی واقع شده است. اصولا خدمت به قرآن از جوانی در ذهن او جای داشت و زندگی اش آمیخته با آن کتاب الهی بود. سه کتاب تفسیر قرآن را به سبک های مختلف به رشته تحریر در آورد که عبارتند از: مجمع البیان، جوامع الجامع، الکافی الشافی.
2- او تنها در تفسیر قرآن، استاد نیست، بلکه "المقتصد" در نحو از فنون اوست که علی بن زید بیهقی می گوید: او امام درنحو، فرید عصر بود و در علوم دیگر به درجه افادت رسید.
3- او، اشعار بسیاری در زمان جوانی، انشاء کرده که در کتاب «وشاخ» بعضی از آنها هست.
4- طبرسی بعد از تالیف جامع تفسیر مجمع البیان، چون بر تفسیر کشاف، زمخشری (عالم سنی) آگاه شد تفسیر دیگری بنام "الکافی الشافی" در یک جلد نوشت.
5- این علامه چیره دست، زمانی که بیشتر از هفتاد سال داشت، کتاب «الجوامع الجامع» را تالیف کرد. او تقریبا بیست جلد کتاب در رشته های مختلف دیگر علوم دینی تالیف کرد که برخی از آنها عبارتست از: تاج الموالید، اعلام الوری باعلام الهدی، النورالمبین، الجواهر یا جواهرالنحو، غنیة العابد و منیة الزاهد، الفائق و ده ها کتب دیگر.

اساتید:
استادان امین الدین طبرسی، همگی از علمای شیعه و سنی بوده اند که از آن جمله:
1- شیخ ابوعلی طوسی (فرزند برومند شیخ طوسی)
2- موفق الدین حسین بن ابی الفتح واعظ بکر آبادی
3- حسن بن حسین بن بابویه قمی رازی
4- ابوالوفاء عبدالجبار مقری نیشابوری رازی
5- دانشمند نامی، ابوعبدالله جعفربن محمد دوریستی (از شاگردان شیخ مفید بوده)
6- حاکم موفق بن عبدالله عارف نوغانی (از علمای اهل تسنن)
7- شیخ ابوالقاسم محمود بن حمزة بن نصر کرمانی (معروف به تاج القراء کرمانی)

شاگردان:
از میان انبوه شاگردانش، فقط چند نفر را که از علماء مشهور و فقها و دانشوران بزرگ هستند نام می بریم:
1- فرزند او، حسن بن فضل طبرسی (مولف کتاب مکارم الاخلاق)
2- دانشمند نامی شیخ منتخب الدین رازی
3- محمدبن علی بن شهر آشوب مازندرانی (فقیه و عالم بزرگ)
5- سید عزالدین شرفشاه بن محمد حسینی افطسی نیشابوری آل زیاره
6- شاذان بن جبرئیل قمی
7- ضیاء الدین سید فضل الله راوندی
8- شیخ عبدالله فرزند استادش شیخ جعفر دوریستی

طبرسی در نگاه دانشمندان
1- شهید سعید قاضی نورالله شوشتری می گوید: عمدة المفسرین، امین الدین، ثقه الاسلام، ابوعلی فضل بن حسن بن فضل طبرسی، از علماء برجسته تفسیر است.
2-دانشمند بزرگوار، میرمصطفی تفرشی، از او نام می برد و می گوید: او از بزرگان طایفه شیعه امامیه است. او تصانیف نیکویی دارد. در سال 523 از مشهد رضوی به سبزوار رفت و سال 548 به خلد برین رفت.
3- عالم بزرگ میرزا عبدالله تبریزی اصفهانی، 23 صفحه به بیوگرافی او اختصاس داده و می گوید.
4- شیخ شهید امام امین الدین ابوعلی... طبرسی مشهدی، فاضل عالم مفسر، فقیه محدث بزرگوار موثق کامل سترگ، صاحب دو تفسیر «مجمع البیان لعلوم القرآن» و جوامع الجامع و جز اینها، الخ....
5- شیخ حر عاملی گوید: از مولفات طبرسی جوامع الجامع در تفسیر، و از روایات او، صحیفه امام رضا (ع) است.
6- بیهقی، در کتاب "وشاخ" از او نام برده و گفته: در علم ادبیات عرب، شراره های آن، از او می تراود و در علم نحو، سینه او سرشار از آن است.
7- فظی، دانشمند نامی اهل تسنن که مصری بوده، اینگونه از او یاد می کند. فضل بن حسن.... از علمای علم نحو و تفسیر که ساکن بیهق بوده و در آن جا اهل علم به سویش شتافتند و او با دانش سرشار خود به آموزش آنان همت گماشت.

شهادت شیخ طبرسی
بنابر آنچه که در تاریخ است امین الدین طبرسی در سال 548 هـ.ق، در شورش غزان ها در بیهق و حوالی آن به درجه رفیعه شهادت رسید و پیکر مطهرش را به مشهد انتقال دادند.

مدفن شیخ:
مرقد این مفسر بزرگ، در اوایل خیابان طبرسی امروز، در مشهد است. مرقد او معروف و برای اهل علم، زیارتگاه است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا