تحولات دین جین (در قرون نوزدهم و بیستم)

دین جاینی و پاسخ به چالش های مدرنیته
دین جاینی نیز، همانند تمام سنن دینی دیگر، با داشتن جهان بینی ای نه بر پایه اصول غربی تردید و تحقیق علمی پس از عصر روشن گری و تنویر، بلکه مبتنی بر اعتقاد به حقانیت مطلق بیان شده در علم کامل ماهاویرا، پاسخ هایی به عکس العمل های متفاوت نسبت به چالش های مطرح شده از سوی مدرنیته (نوگرایی) و سکولاریسم از خود بروز داده است. شوتامبارا تراپانتی ها، با هدایت رهبر فرهمند خویش «آکاریاتولسی» (متولد 1924)، برنامه های پرشوری را نه تنها برای احیای دوباره ترپانتی ها، بلکه هم چنین برای جلب توجه شنوندگان بیشتری طراحی کرده اند. در سال 1949، تولسی نهضت آنورات را که برای پاکسازی زندگی اجتماعی هند از راه به کارگیری دوازده پیمان توده دین جینی طراحی شده بود افتتاح کرد. حرکت ابداعی دیگر نیز «پرکشادیانا» است که مربوط به «آچاریا ماهاپراجنا» جانشین تولسی است. این نوعی مراقبه و تامل نفسانی است که مدعی است نظام گمشده مراقبه جینی را از نو زنده می کند و برای عوام و خواص هر دو به کار می رود. تحول سوم تحت رهبری تولسی، ایجاد طبقه جدیدی از زنان و مردان راهبه و راهب موقت می باشد که به ترتیب «سامانی ها» و «سامان ها» خوانده می شوند. در حالی که این جماعت رهبانی پنج عهد بزرگ رهبانیت جینی را بر زبان می آورند، عهد و سوگندهای مزبور چنان اصلاح شده اند که این ها بتوانند به خارج از هند مسافرت کرده و جوامع روبه رشد جینی در ماورای بحار را سرپرستی کنند.
بازتاب دیگری در مقابل چالش های مدرنیته (نوگرایی)، را می شود در آن چه می توان «بنیادگرایی جینی» خواند مشاهده کرد. از روندهای این بنیادگرایی طرد و کنارگذاری نجوم غربی و تصدیق مجدد تعالیم سنتی کیهان جغرافی شناسانه جینی می باشد که در کتب باستانی هراکریت و سانسکریت یافت می شود و به وجود یک زمین مسطح در مرکز عالم اعتقاد دارد. تحت هدایت ابهایساگار (1924- 1986) از راهبان شوتامبارایی مورتی پوجاکا، برای به نمایش درآوردن کیهان نگاری جینی، معبدی در شهر پالیتانای ایالت گجرات هند بنا شد، و موسسه ای تحقیقاتی نیز برای اثبات عملی این کیهان نگاری جینی تاسیس شد. معبد و موسسه تحقیقاتی مشابه نیز در شهر «هستیناپور» ایالت «اوتار پرادش»، زیر نظر راهبه دیگامبارایی «جنانماتی» (متولد 1933)، به وجود آمد. هم چنین حرکت کنارگذاری بسیار وسیع تری از جنبه های مختلف جامعه نوین (متجدد)، از سوی «چاندرا شکارویجای» راهب شوتامبارا مورتی پوجاکایی (متولد 1934) آغاز شده است. نامبرده، در شهر نواسری گجرات مدرسه ای شبانه روزی به نام «سرمایه ریاضت» (تاپودان)، تاسیس کرده تا به پرورش جوانان جینی دقیقا بر خط تعالیم این دین بپردازد. تعالیم وی، از طریق نوشته های متعدد او، ماه نامه ای به نام «پیام آور آزادی و رهایی» (موکتی دوت)، و سازمانی داوطلبانه از مردان جوان جینی، با عنوان «ویرسینیک» (ارتش ماهاویرا)، در سرتاسر جمعیت شوتامبارا پخش شده است. چاندرا شکارویجای بر انضباط فیزیکی، احترام به بزرگسالان، خودکفایی و تقوای فردی تاکید می ورزد. وی هم چنین، در مقابل جامعه ای که ماتریالیستی و از نظر اخلاقی فاسد و زوال یافته تلقی می شود، برنامه اجتماعی پرشوری را با تکیه بر فضیلت های جینی چون زهدگرایی و صرفه جویی و امساک مطرح کرده است.

پراکندگی جین ها
شاید مهم ترین تغییر در اواخر قرن بیستم میلادی مهاجرت جینی ها از سرزمین هند بود. در حالی که در روایات قرون وسطی به موارد فراوانی از مسافرت تجار جینی به مناطق آسیای جنوب شرقی برخورد می کنیم، و یا در طول حکومت امپراتوری برتانیا جینیان را می بینیم که برای پی گیری اهداف و فرصت های تجاری به برمه، مالایا و آفریقا سفر می کنند. تقریبا در تمام موارد یاد شده مردها به تنهایی سفر می کردند و دهکده یا شهر محل تولد خویش را وطن می دانستند. تنها در دهه های اول قرن بیستم بود که جین های ساکن مناطق شقی و جنوبی آفریقا کم کم شروع به آوردن خانواده های خود برای سکونت در کنار شوهرانشان کردند.

مهاجرت جینی ها به آمریکا
اما این جریان مهاجرت جینی ها، تا پیش از سال 1965 میلادی که آزاد شدن نسبی قوانین مهاجرت آمریکا به آسیای جنوبی ها اجازه داد تا با سهولت بیشتری همیشه در آمریکا اقامت گزینند، چندان پر شور نبود. در سال های اخیر، تعداد خانوده های جینی مقیم آمریکا به نحو هیجان آوری بالا رفته است، به طوری که از حدود 1900 خانوار در سال 1979 میلادی به بیش از 500 خانوار در سال 1992 رسیده است. جماعت جینی ها نسبتا مرفه می باشند، به نحوی که شاید بیشتر از نیمی از آنان در حرفه هایی چون مهندسی و پزشکی اشتغال دارند و بقیه نیز در امر تجارت و بازرگانی روزگار می گذرانند. تعداد مراکز جینی آمریکا نیز به همین نسبت افزایش یافته است. به طوری که اولین مرکز در سال 1966 افتتاح شده و سپس در سال 1979، تعداد 9 مرکز به وجود آمد. این رقم در سال 1993 به 68 مرکز رسیده است. ده ها مرکز از بین این مراکز معبد دارند، بعضی هایشان در کلیسا های مبدل جا گرفته آند، و بعضی هایشان در کلیساهای مبدل جا گرفته اند، و بعضی ها نیز در ساختمان هایی هستند که با جوامع محلی هندویی سهیم هستند. اما روند کلی این است که به تدریج تعداد هر چه بیشتری از این ها از ابتدا برای معبد بودن ساخته می شوند.

مهاجرت جینی ها به انگلستان
هم چنین به تدریج جمعیت جینی قابل ملاحظه ای نیز در انگلستان شکل گرفته است. اکثر جینیان مقیم انگلستان در شهر لندن زندگی می کنند، اما معبد عمده جینی ها در شهر «لیستر» انگلیس است. اکثر جینی های انگلستان مستقیما از هندوستان نمی آیند و بلکه از طریق شرق آفریقا می آیند. خیلی از آن ها را ایدی امین از اوگاندا اخراج کرده است. از دیگر مراکز اقامت جینی های مهاجر شهر «آنتورپ» کشور بلژیک است، که تعداد کمی تاجر جواهر جینی در آن زندگی می کنند. شهر کوبه ژاپن که تعدادی از تجار مروارید جینی در آن جا معبدی بنا کرده اند و بالاخره شهر نایروبی در کنیا که در آن جا نیز معبدی وجود دارد.

محدودیت های قواعد رهبانی و تأثیر بر مهاجرت جینی ها
محدودیت های قواعد رهبانی اجازه نمی دهد که یک راهب جینی در حالی که مقررات رهبانیت را دقیقا اجرا می کند دست به مسافرت خارج بزند. در نتیجه جمعیت جینی های مهاجر، شاید برای نخستین بار در تاریخ دین جینی، تقریبا فقط از عامه مردم (افراد غیر راهب)، تشکیل شده است. در سال 1971، راهب فرقه شوتامبارا مورتی پوجاکا به نام «چاندرا پرابها ساگار» (متولد 1922)، که بیشتر با تخلص خود «چیترابهانو» شهرت دارد، سنت شکنی کرد و به نیویورک مسافرت کرد. سه سال پس از او نیز راهب استاناکاواسی، «سوشیل کومار» (1926-1994) از سنت وی تبعیت کرد. سال های پی در پی پیروان آن ها بیشتر آمریکاییان جوان بودند. اما در سال های اخیر پیروان آمریکایی آنان قطع شده و ایشان به عنوان مرتاضان برجسته جماعت جینی مهاجر مطرح شده اند. چیترابهانو رسما منزلت رهبانی خویش را کنار گذاشته، اما سوشیل کومار این کار را نکرده است، که همین امر باعث جر و بحث هایی در بین جینی های هندوستان و نیز خارج شده است. در سال های اخیر چندین راهب مورتی پوجاکاواستاناکاواسی دیگر به این ها پیوسته اند. علاوه بر این، «بهاتاراک» های دیگامبارای جنوب هند، و سامان ها و سامانی های فرقه شوتامبارا تراپانتی، که عهد و سوگند رهبانی آنان به ایشان اجازه سفر می دهد، نقش مهمی را به عنوان تبلیغ کنندگانی که هر از چند گاهی به اروپا و آمریکای شمالی سفر می کنند بر عهده دارند.

کم بها شمردن اختلافات فرقه ای
اکثر جین های مقیم خارج از هند از مورتی پوجاکاهای فرقه شوتامبارا از منطقه گجرات هندوستان هستند. اما تعداد زیادی از آن ها هم از فرقه ها و مکاتب «استاناکاواسی ها»، «تراپانتی ها»، «کانجی سوامی پانتی ها» و «دیگامباراها» از سرتاسر مناطق شمالی و غربی هندوستان می باشند. در اثر این تنوع فرهنگی و فرقه ای همراه با تعداد اندک جمعیت جینی ها در هر یک از شهرها، مراکز جینی در آمریکای شمالی تعمدا به صورت غیر فرقه گرایانه اداره می شوند و سعی شده تا اختلاف نظرها، پیرامون مناسک عبادی معابد و یا تقویم مذهبی جینی به نحوی حل و فصل شوند. این برنامه کم اهمیت دادن و کم بها شمردن اختلافات فرقه ای به شدت از سوی «فدراسیون انجمن های جاینی در آمریکای شمالی» (JAINA) پی گیری شده است. فدراسیون مزبور مثل یک چتر تشکیلاتی است که در سال 1981 تاسیس شده و بر بالای سر همه جمعیت های جینی عمل می کند. تشکیلات (JAINA) سعی کرده تا از طریق فصل نامه خود و کنوانسیون هایی که هر دو سال یک مرتبه برگزار می کند هویت واحدی از آیین جینی در آمریکای شمالی به دست دهد. در آخرین کنوانسیون یاد شده در سال 1995 در شهر شیکاگو بیش از 000/10 نفر شرکت کردند.

هویت جینی ها
مسئله هویت جینی ها همواره در سرتاسر تاریخ دین جینی مطرح بوده و امروزه نیز بیش از هر زمان دیگری در بین جینیان ساکن خارج از هند مطرح می باشد. تا حدود مهمی، هویت ذاتی جین ها با راهبان جینی پیوند خورده است. اصل واژه های هویت فرقه ای نیز از موضوعات عمل رهبانی استخراج شده اند. در غیاب هر گونه جماعت رهبانی مهم، جین های مهاجر مجبور بوده اند تا نشانه های هویت جدیدی دست و پا کنند.

فقدان منابع عقلانی سنتی یعنی راهبان جینی
مسئله دیگری که جینیان بیرون از هند با آن روبه رو هستند، فقدان منابع عقلانی سنتی آن ها، یعنی راهبان جینی است. به نحوی که طبقه عوام (غیر روحانی) جینی باید نقش آنان را در تبلیغ و اشاعه دین انتقال آموزه های دینی به نسل های بعد انجام دهند. در هندوستان، هویت جینی از یک طرف با پیوند و قرابت رهبانی فرد و از طرف دیگر با محیط خانوادگی و اجتماعی وی مربوط می شود. بدون هر یک از این دوتا، جینی های مقیم غرب می توانستند به سهولت در جمع بزرگ تر هندوهای مقیم کشورهای غربی ادغام شوند. در سال های اخیر، جین ها سنت دینی را به سه تعبیر اساسی از اصل بنیادین آهیمسا یکی گرفته اند، عدم خشونت و آزار، گیاهخواری، و هماهنگی و تناسب اکولوژیک (زیست محیطی). عدم خشونت در حمایت از حقوق حیوانات و مقصدهای دیگر آشکار می شود. لیکن جاینی ها تا به امروز با سنت صلح خواهانه غربی در باب عدم خشونت اجتماعی وارد گفتگو و تعامل نشده اند.

اعلامیه دین جینی در موضوع طبیعت
حمایت از گیاهخواری نیز در قالب حمایت از سازمان هایی که به طور رسمی به تبلیغ گیاهخواری می پردازند متجلی شده است، هر چند بیشتر نشانه هویت و پارسایی شخصی است. هماهنگی و تناسب اکولوژیک یا زیست محیطی نیز تعبیر یا بیان جدیدی از اصل آهیمسای جینی است که بیشتر به سال های دهه 1990 میلادی بر می گردد. در آن زمان جین های سراسر جهان به عنوان بخشی از مقدمات ورود جینیان به شبکه مخابراتی «صندوق حیات وحش جهانی» در باب حفظ طبیعت و دین «اعلامیه دین جینی در موضوع طبیعت» را به حضور پرنس فیلیپ رئیس وقت این صندوق تقدیم کردند. این اعلامیه به بررسی آموزه های کیش جینی در زمینه آهیمسا، «انه کانتاوادا»، ملایمت ناشی از تامل و مراقبت، شفقت کارمایی، کیهان نگاری، و دوازده سوگند (میثاق) توده عوام جینی می پردازد تا نشان دهد چگونه آن ها نمایشگر اخلاقیات زیست شناسانه وابستگی متقابل و هماهنگی و ایقاع موجودات طبیعی هستند. این بیان آیین جینی بوم شناسانه در خبرنامه های جینی و نیز کنوانسیون اخیر «فدراسیون انجمن های جینی آمریکای شمالی» تبلیغ فراوان شده است. در حالی که هنوز باید صبر کرد و دید که آیا مقوله بوم شناسی به یکی از موضوعات پایدار و با معنای هویت ذاتی جینیان مقیم خارج از هند تبدیل می شود یا خیر، سر زندگی و شور و شوق و خلاقیت آیین جینی در برخورد با مسائل زیست شناسی نشانه بی نیازی منابعی است که سنت دینی جینی می تواند در رویارویی با نیروهای مسری تغییر و نوآوری (مدرنیته)، تمهید کند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا