تعالیم و آموزه های دینی آیین جین (ریاضت در آئین جین)

فلسفه آفرینش از دیدگاه آئین جین

آئین جین در مورد آفرینش جهان به نوعى ثنویت دعوت مى کند. این آئین، معتقد به اصالت روح و اصالت ماده است، جهان هستى مرکب از جیوا و اجیوا است. جیوا یعنى ارواح یا ذرات جان دارى که در جهان هستى پراکنده اند، نه خلق شده اند و نه فانى مى شوند و به یکدیگر شبیه اند و ابدى اند. اما آجیوا جزء دیگر جهان است و داراى معانى وسیعى است که مشتمل بر امور زیر است:

1- خلا؛ حوزه عدم و وجود.
2- دارما؛ که به وسیله او حرکت موجودات فراهم مى گردد.
3- آدارما؛ که آرامش و سکون جهان در رابطه با او است.
4- کالا؛ که زمان پیدایش تحولات را امکان پذیر مى سازد.
5- بودگلا؛ یا مواد ترکیبى از عناصر گوناگون و رنگ و طعم و خواص دیگر.
گاه جیوا با آجیوا (روشنى و تاریکى)، درهم مى شوند و این آمیختگى باعث مى گردد که جیوا با آن همه شفافیت کدر و آلوده گردد. در این موقع است که زندگى انسانها با آلام و رنج دست به گریبان مى شود. راه رهائى از این رنج و آلام این است که روح و ماده از هم جدا شوند. طبق عقاید این مکتب و مذهب، جهان ازلى و ابدى است و ادوارى بى اندازه طولانى صعودى و نزولى را مى پیماید. بشر نیز ابدى و فنا ناپذیر است. این بشر است که مراحل تحول روحى را طى مى کند. اگر چه به ظاهر انسانها و تمام موجودات مى میرند، ولى رد حقیقت مرگ وجود ندارد، زیرا وجود چون حلقه هاى زنجیر بهم مرتبط است. بنابراین موجودات از یک جهت مى میرند؛ ولى با چهره دیگر زنده مى شوند و این تناسخ است. امتیاز انسان بر دیگر موجودات این است که مى تواند خود را از قیود مادى و آلام و تجدید حیات نجات دهد، اما جانداران دیگر این قدرت و نیرو را ندارند. خلاصه این که آئین جین رفتار پاک را شرط اصلى رستگارى مى داند و از دیگر ادیان به ویژه از آئین برهمنان تنها تناسخ را که سامسارا و کارما یا وحدت و اتصال است و نیز نیروانا را قبول دارد. مذهب جین، این اصول را از آئین برهمنى گرفته و با تغییر در آنها پذیرفته است.

اصول اخلاقی دین جاینی
یک فرد کامل جاینی، زاهد و ریاضت کش، متواضع و غیر مهاجم بوده و کینه جو نیست. «قانون برجسته جاینی ها را، همان گونه، که هست، از من فرا گیر، تقلب و فریب، حرص و آز، خشم و غرور، آدم عاقل باید ازهمه این امور کناره گیری کند. کفش، چتر، بازی نرد، کار برای دیگری، کمک به یکدیگر، آدم عاقل باید از همه اینها اجتناب کند، اگر او را بزنند نباید عصبانی بشود؛ اگر به او دشنام دهند نباید احساساتی بشود؛ با یک فکر آرام و متین باید همه چیز را تحمل کند و زیاد سر و صدا راه نیندازد». «یک فرد راهب، حتی اگر مورد ضرب و شتم قرار بگیرد نباید عصبانی شود؛ و نباید با فکر گناه هم مشغول شود. با دانستن اینکه صبر و تحمل بالاترین خوبی هاست، فرد راهب باید درباره قانون بیندیشد. باید از دوست داشتن، و همچنین از دشمنی و تنفر پرهیز کرد، زیرا این هر دو از صور وابستگی هستند. «راهبی که هیچ کس را دوست ندارد، حتی کسانی که او را دوست دارند، او خود را از گناه و تنفر خلاص کرده است». «با پیروزی بر عشق، تنفر و اعتقادات غلط، ا زنجیرهای کارما را قطع خواهد کرد». «با تعلیم دانش حقیقی، با اجتناب از جهل و اوهام، و با نابودی محبت و تنفر، انسان به رهایی غایی خواهد رسید». در دین جاینی بالاترین فضیلت ها عبارت است از ریاضت درویشانه و آزار ندادن جانداران دیگر (آهیمسا). «او باید تنها، با غذایی که مجاز است، سرگردان باشد. او باید به دنبال درخواست غذا از این و آن برود. مرد خردمند نباید اهمیت بدهد که صادق می گیرد یا خیر». «آب شستشوی ظرف غذا، خمیر جو، اماج سرد و ترش، آبی که در آن جو را شسته اند، این گونه غذاها و نوشیدنی های نفرت انگیز را نباید خوار بشمرد، بلکه باید به در فقیرترین خانه ها برای دریافت صدقه مراجعه کند. در آن صورت یک راهب واقعی است». «جوهر حکمت این است که هیچ چیز را نکشید».

اصول ریاضت در تعالیم آئین جین

تعالیم آئین جین در ریاضت خلاصه مى شود که اصول آن عبارت است از:
*گیاه خوارى
*ضدیت با جنگ
*ریاضت جسمانى
*امساک و روزه هاى سخت 
*انتحار
*پرهیز از مکر و حیله  
*پرهیز از بى عفتى
*پرهیز از تبهکارى
*پرهیز از تملک اموال غیر منقول
*پرهیز از کشتن مطلق حیواناتک 
*دورى از زورگوئى و تند خوئى. براى آنکه حیوانى یا جاندارى کشته نشود، پیروان این آئین از کشاورزى و کارهائى از این قبیل خوددارى مى کنندک و به تجارت مى پردازند.
*از هر گونه بحث و جدل با مردم دورى مى کنند و با برهمنان (روحانیون) کنار آمده آنان را به رهبرى مذهبى قبول دارند و سیستم طبقاتى هند را پذیرفته اند. ولى خود مهاویرا این نظام را قبول نداشت و بت ها را نمى پرستید.

حرمت لباس پوشیدن بخشى از ریاضت مذهب جین
شگفت آورترین سنت این قوم، این است که پوشیدن لباس را حرام مى دانند و معتقدند مهاویرا در حال ریاضت و ترک تعلقات نفسانى، پس ‍ از مشاهده تعلق خاطر خود به حیا، همه لباسهاى خود را بیرون آورد و تا آخر عمر برهنه به سر برد. برهنگى بخشى از ریاضت مذهب جین است. و راهى براى وصول به نیروانا و پایان رنج ها. مؤمنان به آئین موظفند لباس نپوشند و فقط ستر عورت کنند و به حداقل آن اکتفا نمایند و در سرما و گرما چنین باشند. برخى از مؤمنان از این تعلیم و دستور مذهبى اطاعت کرده و برخى به آن وقعى نمى نهند. برهنگان و پوشیدگان این دو دسته را تشکیل مى دهند که به همین دلیل با یکدیگر درگیر بوده و هستند. در حال حاضر فقط پارسیان متعبد چنین مى کنند. در حدود سال 79 ق. م. میان پیروان این مذهب در مورد حدود برهنگى اختلاف و دو دستگى پدید آمد، فرقه آسمان جامگان هیچ لباسى را نپذیرفتند، در حالى که فرقه سفید جامگان گفتند استفاده از اندکى پارچه جایز است. گاندى رهبر انقلاب هندوستان تحت تأثیر این آیین لباسهاى دوخته ایام جوانى را کنار نهاد و تنها از مقدارى پارچه سفید استفاده مى کرد. ویل دورانت در جلد اول تاریخ تمدن که در زمان حیات تأثیر آن مذهب از طریق خودکشى به عمر خود پایان دهد. اما، همان گونه که گذشت، وى با گلوله یک هندوى متعصب کشته شد و براى اثبات یا ابطال حدس این مورخ فرزانه، فرصتى پیش نیامد. دریوزگى و خوارى از فضائل محسوب مى شود. به عقیده آسمان جامگان زنان راهى به کمال ندارند و براى این امر باید به انتظار مرد شدن در دوره هاى بعدى تناسخ باقى بمانند. آئین جین جمعا به 84 فرقه تقسیم شده است. پیشینه این ریاضت ریشه در تعالیم اولیه آئین جین دارد. دستورات اولیه ریاضت جینى شامل برهنگى مطلق و گرسنگى مطلق بود تا اگر کسى هلاک شود، به مقامى بزرگ نائل گردد. انتحار بخشى از این ریاضت بود؛ این اقدام مى توانست از طریق اعمال ریاضت هاى سخت صورت گیرد. گیاه خوارى زندگى زاهدانه آئین جین است و چنین امساکى مى تواند ریشه پلید مادیت را از ذات آدمى بر کند و نورانى گردد تا دچار بلاى تناسخ نشود.

قانون اهمیسا در آئین جین
اهمیسا عدم آزادى حیات است. آزار جانداران بدترین گناه در آئین جین است. مفهوم فلسفى انسانى این قاعده، نفى هر گونه اندیشه خصومت و خشونت و جنگ و جدال در ذهن است. این قاعده کم و بیش در آئین بودا و هندو و دیگر ادیان وجود دارد، اما به شدت آئین جین. در این آئین هر گاه رهبر مذهبى راه مى پیماید، یک نفر با جارو، جلوى پاى او را جارو مى کند تا مبادا حشره اى را نادیده زیر پا کند و تلف شود که در این صورت گناه بزرگى مرتکب شده است. پارسایان این فرقه اغلب اوقات پارچه اى روى دهان خود مى بندند تا حشرات وارد دهانشان نشده و تلف نگردند. آنان در تاریکى شب آب نمى نوشند، چرا که شاید حشره اى را تلف کنند. این قاعده در برخى مناطق جان پیروانى دارد. یکى از دستورات حاصله از این قاعده این است که هرگز آتشى روشن نگردد، کسى که آتش روشن مى کند، جانداران فراوانى را مى سوزاند. پس مرد عاقل که پاى بند شریعت و احکام است، هرگز آتش روشن نمى کند. گاندى رهبر نهضت آزادى و استقلال هند کاملا تحت تاثیر این آئین و قاعده قرار گرفته بود و مى گفت اهمیسا، پایه و اساس زندگى سیاسى من است. اگرچه اصل آهیمسا در ادیان هندویی و بودایی هم یافت می شود، در هیچ کجا به اندازه ای که در بین راهبان جاینی رعایت می شود مراعات نمی شود. این راهبان از گرفتن جان موجودات زنده، هرچند در پایین ترین سطوح، ممنوع شده اند. در نتیجه، اینها به شدت به مصرف مواد غذایی گیاهی روی آورده اند. شدت رعایت مقررات به گونه ای است که حتی افراد عادی پیرو این دین، که از ایشان رعایت شدید مقررات خواسته نشده نیز از دست زدن به هر کار و امرار معاشی که در آن احتمال ضرر رساندن به یک موجود زنده وجود داشته باشد خودداری می کنند. بنابراین، تنها تعداد بسیار قلیلی از معتقدین به جاینی به کار کشاورزی مشغول اند، زیرا تقریبا غیر ممکن است در اثنای کار و شخم زمین، حشرات یا کرمهای داخل خاک کشته نشوند. آنها غالبا در کارهای تجاری، بانکداری و یا حرفه های فنی مشغول اند. گاندی هم، در کار مبارزه برای کسب استقلال هند، از همین اصل آهیمسا یا عدم خشونت بهره گرفت.

پنج عهد بزرگ مهاویرا
مهاویرا برای پیروان خود «پنج عهد بزرگ» را مقرر فرمود که عبارت اند از: «اجتناب از کشتن، دروغ گفتن، دزدی کردن، لذات جنسی، و وابستگی ها.

ویژگی های مهم دیگر دین جاینی
علت تمام بدبختی های انسان اتصال بین جسم مادی و پست با روح خالص و جاودانی اوست. این نظریه از لحاظ فلسفی به نام دوآلیسم یا ثنویت جسم و روح شناخته می شود. ماده و جسم، با روح انسانی، دو هستی کاملا متفاوت هستند. کاربرد عملی این نظریه آن است که هر فرد معتقد به دین جاینی باید برای آزادسازی روح خویش، جسم خود را تحت فشار قرار دهد. همان طور که آن «پیروز بزرگ»، مهاویرا، این کار را انجام داد. هدف رستگاری، وصول به مرتبه موکشا یا نیرواناست. این حالت مبارک و میمونی است که در آن روح هر فرد از تمام تعلقات و فشارهای جسمانی بدن، و نیز از تمام «کارما» ها و یا اعمال قبلی وی آزاد می شود. روش کامل کسب نجات و رستگاری در «سه گوهر» دین جاینی بیان شده است: «دانش، ایمان و عمل صحیح اسباب واقعی نجات غایی هستند». از نظر مهاویرا راه وصول به نیروانا این دستورات است، ایمان نیک، دانش نیک، کردار نیک. این پنج فرمان منسوب به او است:
*دزدى نکنید.
*بى عفتى نکنید.
*هوس چیزى به دل راه ندهید .
*جاندارى را نکشید.
*دروغ نگوئید.
مهاویرا به دعا عقیده نداشت و مى گفت: رستگارى در درون تو است، جاى دیگر را جستجو نکن. مهاویرا در سن هفتاد سالگى از دنیا رفت. پس از مرگ او چهارده هزار ملا، تعالیم او را به مردم آموختند.

وجوه تمایز بین ادیان جاینی و هندویی
یکی از روشن ترین وجوه تمایز بین ادیان جاینی و هندویی آن است که مهاویرا نظام طبقاتی چهارگانه کاست را به شدت محکوم می کرد. وی در عوض، تمام پیروان خود را داوطلبانه در یک نظم رهبانی به نام «سنگها» درآورد که از نظر لغوی به معنی جماعت است. با این حال، دین جاینی به خاطر فقدان یک اصل مثبت و سازنده در مورد سازمان اجتماعی، هرگز نتوانسته خود را به طور کامل از ایده نظام طبقاتی کاست که در زندگی هندوان قدرتمند حضور داشته خلاص کند. حتی خدایانی که در قرون و اعصار بعدی بین معتقدین به دین جاینی دوباره منصوب شدند نیز به حسب درجات اجتماعی ترتیب یافته اند. «مثل روی زمین، و یا مثل سرزمین هند که سپورهایی هستند که به امر جاروکشی برای افراد دیگر مشغول بوده و از آنها جدا زندگی می کنند، در آسمانها نیز خدایانی وجود دارند که کارهای پست خدایان دیگر را انجام داده، و از آنها جدا زندگی می کنند. روی هم رفته در بهشت و دوزخ نود و نه نوع خدا وجود دارند که به خاطر اینکه وظیفه آنها خدمتگزاری به خدایان دیگر است، خدایان پست و حقیر قلمداد می شوند» کارما، که عبارت است از اصل اخلاقی پاداش و مکافات در مقابل اعمالی که فرد انجام داده، از ویژگی های مهم دیگر دین جاینی به حساب می آید. کاربرد واقعی این اصل در تناسخ ارواح است که موجب تولد دوباره روح در همین دنیای سراسر بدبختی و یا در یکی از چندین بهشت و جهنمی است که از دین هندویی به مذهب جاینی منتقل شده است. این تولد دوباره به اعمال هر فرد در حیات پیشین وی بستگی دارد. «اکنون من به ترتیب هشت نوع کارما را که تحت انقیاد آن، روح در حلقه تولدهای متوالی می چرخد شرح خواهم داد». «با آسیب رساندن به این موجودات، افراد به ارواح خود ضرر می رسانند و دوباره و چندباره به عنوان یکی از همان ها متولد می شوند». زن بودن در آیین جاینی و کتب مقدس آن به شدت محکوم شده است. «مهاویرا، که در نظرش زن ها علت همه کارهای گناه آلود بودند، صورت واقعی جهان را می دید». «زن ها بزرگترین وسوسه جهان اند. این مطلب را آن حکیم فرزانه اعلام فرموده است. وی درباره زنها صحبت نمی کند، به آنها نگاه نمی کند، با آنها به مکالمه نمی پردازد، خود را مالک آنها نمی داند و یا اینکه کار ایشان را انجام نمی دهد». با این حال، در یک سلسله رهبانی دیگر، زنها به عنوان راهبه پذیرفته شدند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا