تفاوت های نهضت پروتستان با کاتولیک و ارتدکس

مسیحیت مانند هر دین دیگر، فرقه های متعددی دارد که برخی از آنها باستانی و برخی نسبتا تازه هستند، همچنین برخی از آنها پیروان بسیار و برخی دیگر پیروان اندک دارند. مسیحیان فرقه را کلیسا می نامند. در مسیحیت سه فرقه بزرگ و تعدادی فرقه کوچک وجود دارد. تفاوت بعضی از فرقه ها (مانند کاتولیک و ارتدوکس) با یکدیگر بسیار کم است، ولی برخی از آنها (مانند کاتولیک و پروتستان) با هم بسیار تفاوت دارند.

مذهب پروتستان

پروتستان (Protestant) واژه ای فرانسوی است که از زبان لاتینی آمده و معنای آن معترض ‍ است. پروتستان نهضتی بود علیه ارتجاع مذهب کاتولیک. فشار بیش از اندازه کلیسای کاتولیک و وجود دستورات بسیار سخنگیرانه آن و گرفتن باجهای کلان از عوام بیچاره، مسیحی، باعث گردید که گروهی از روشنفکران از کلیسای روم فاصله بگیرند و راهی جدای از مذاهب کاتولیک و ارتودوکس بجویند. آنان نخستین جریان معترضی بودند که تاریخ مسیحیت خود می دید. لوتر رهبر این نهضت در سال 1488 م علیه دکان روحانیت کاتولیک مبنی بر خرید و فروش گناه و بهشت و عفونامه های پدران روحانی آشکارا به اعتراض برخاست. و این مبنای نخستین مذهب پروتستان گردید.
فلیسین شاله می گوید: «در قرون وسطی و پس از جنگهای صلیبی، در اثر پیدایش افکار نوین در اروپا، گروهی دریافتند که کلیسای روم از کلیسای اولیه دین عیسی دور شده است. از طرفی بعضی از پادشاهان اروپا از استیلأ روحانی رم رنج می بردند و در صدد بودند خود را از بند پاپ رها سازند. اخذ مالیاتهای ارضی به وسیله کلیسا موجب وخامت اوضاع و تحریک مردم علیه دستگاه روحانی شد. این علل اخلاقی و سیاسی و اقتصادی در قرن شانزدهم میلادی اصلاحات جدیدی را در دین ایجاد کرد. لوتر از این فرصت مناسب استفاده کرد و به مخالفت علیه دستگاه کلیسای رم قیام کرد و سازمان کلیساهای پروتستانی را به وجود آورد.»
کلیساهای پروتستانی با وجود این که در برخی از مسائل با یکدیگر اختلاف دارند، مع ذلک در اموری مشترک هستند: همگی با قدرت الهی پاپ مخالفند؛ بر خلاف کلیسای کاتولیک دارای تشکیلات دموکراسی هستند؛ اشخاص غیر روحانی در انتخاب پاسوران سهیمند؛ مؤمنان برای ارتباط با خدا احتیاج به روحانیون ندارند؛ مقام کشیشی همگانی است؛ کشیشان ازدواج می کنند؛ اعتراف به گناهان اجباری نیست؛ اساس ‍ شریعت کتاب مقدس است؛ مؤمن می تواند به آزادی اصول عقاید خویش ‍را از کتاب مقدس به دست آورد و احتیاجی به روحانیان کلیسا ندارد؛ و به بکارت مریم و مقدسین و برزخ عقیده ندارند.
در کلیساهای پروتستانی در یک طرف مردمانی محافظه کار و قدیمی و در طرف دیگر مسیحیان آزادیخواه و حقیقت جو و عرفانی در مقابل یکدیگر قرار دارند. بعضی از علمای الهی پروتستانی آزادیخواه، عقاید مسیحی را طبق مقتضیات زمان برای متجددین تفسیر می کنند. خودخواهی، گناه اصلی است و رستگاری در اجتناب از اغراض است. جهنم وجود ندارد ولی جهت شایستگان در جهان دیگر، سعادت برقرار است. مراسم به زبان کشوری انجام می گیرد. افکار ملی به جدائی کلیساهای پروتستانی کمک می کند. از این جهت کلیساهای کاتولیک به ذکر ارزش بین المللی بودن کلیساهای کاتولیک می پردازند و کلیسای پروتستان را موجد اختلاف و جدائی جامعه مسیحی می دانند. کلیساهای طرفدار لوتر در آلمان و کشورهای اسکاندیناوی و کلیساهای طرفدار کالون در فرانسه و سوئیس و هلند برقرار است. کلیسای آنگلیکان و کلیسای فرقه دیگری از پروتستان در اکوس از تأسیسات انگلستان است.
از حدود پانصد سال پیش تا کنون فرقه های پروتستان بی شماری در مسیحیت پدید آمده اند. پروتستانها به رهبری متمرکز عقیده ندارند و برای روحانیت مسیحی ارزش چندانی قائل نیستند. پروتستانها بسیاری از اعتقادات فرقه های دیگر را رد می کنند و نوعی مسیحیت پیراسته را می پذیرند. البته پروتستانها نیز بسیاری اعتقادات غیر عقلانی، مانند تثلیث و فدا را همچنان حفظ کرده اند. در آئین پروتستان، مخصوصا در انگلستان و ایالات متحده آمریکا فرقه های بسیاری دیده می شود که در بعضی اعمال با یکدیگر اختلاف دارند:
مغتلسه؛ تعمید کودکان را قبول ندارند، و بالغان را با فروبردن در مایع، تعمید می دهند. تشکیلات آنان به کلیسای ابتدائی شباهت دارد. با سوگند یاد کردن و خدمت نظام مخالفت دارند.
روشن گرایان؛ قرائت کتاب مقدس و تصفیه و تزکیه زندگی داخلی را طبق روش مخصوص از شرایط رستگاری می دانند.
انجمن دوستان یا کاکرها؛ با دروغ و جنگ و بردگی دشمنی دارند.
مورمونها؛ کتاب مقدس را حاکم می دانند.
یکتا گرایان؛ طرفدار آزادی کامل دینی هستند و از حکمت وحدت مطلقه خدا پیروی می کنند و تثلیث را انکار می کنند.
سالوتیان دسته دیگری از فرق پروتستانند.
صوفیان، آئین بودا و هندو و سایر ادیان را با دین مسیح جمع کرده و متحد ساخته اند.

اقدامات و افکار جان ویگلف

در قرن چهاردهم میلادی یک نفر از روحانیون انگلیسی به نام جان ویگلف علیه قدرت پاپ قیام نمود. این مرد که بین سالهای 1384-1324 میلادی می زیست، با مراسم عشاء ربانی، تدهین محتضر، اعتراف به گناه، صدور عفونامه از سوی پاپ و دخالت پاپ در امور سیاسی- دنیوی مخالفت کرد. پاپ او را تکفیر نمود و چهل سال پس از مرگش، جسد او را از خاک درآورده و سوزاندند. جان برای نخستین بار کتاب مقدس را به زبان انگلیسی ترجمه کرد و پیروان او مردم را آموزش می دادند. جان ویگلف با فحشأ و فساد و شرب مسکرات در میان روحانیون بشدت مخالفت کرد. دربار انگلستان از جان حمایت کرد و همین حمایت باعث شد تا افکار او به زودی گسترش یابد. اقدامات و افکار جان ویگلف بود که زمینه های نهضت لوتر و کالون را فراهم ساخت. عصیان مارتین لوتر علیه مذهب مندرس و کلیسای مرتجع کاتولیک بسیار ریشه دار و عمیق بود. او نفی و محو مطلق مذهب کاتولیک را خواستار شد. کالون در ادامه راه لوتر اقدامات مشابه و مؤثری کرد. تعالیم کالون در فرانسه طرفداران بسیاری پیدا کرد. فرقه پروتستان در حدود نود میلیون نفر پیرو دارد که اکثرا در آلمان، آمریکا و کشورهای اسکاندیناوی سکونت دارند. کلیسای لوتر از کلیسای کاتولیک جدا است؛ و از لحاظ سلسله مراتب، اختلافاتی با آن دارد. زبان مذهبی پروتستانها، انگلیسی است.

مراسم و شعائر پروتستانها

مراسم و شعائر پروتستانها عبارت است از:
1- تعمید.
2- اعتراف غیر اجباری.
3- تناول و افطار.
4- تلاوت کتاب مقدس.
5- حضور در کلیسا و قرائت ادعیه لوتر.
6- ازدواج.
اعیاد مذهبی پروتستانها با اعیاد کاتولیک ها یکی است. برخی آمار تعداد پروتستانها را در جهان به دویست و شش میلیون نفر می رساند. محل اجتماع پروتستانها در انگلستان، اسکاتلند، استرالیا، آمریکا و کانادا می باشد.

تفاوت های پروتستان با کاتولیک و ارتدکس

مصلحان پروتستان هیچ گونه اختلافی در محور «مسیح شناسی»، «عیسی خدایی» و «الهیات تثلیثی» با سایر مسیحیان نداشتند و همه آنها «اعتقادنامه نیقیه» و سایر اعتقادنامه ها را تصدیق می کردند و آموزه «تجسد خدا» و «تثلیث الوهیت» را کاملا قبول داشتند; در عوض در برخی مسائل اعتقادی و آیین های مذهبی راه خود را از دیگر مسیحیان جدا کرده بودند که برخی از آنها عبارتند:
1- یکی از مهمترین محورهای اختلاف میان پروتستان با دو شاخه دیگر، مسئله «حجیت کلیسا» است. پروتستان ها معتقدند که «کتاب مقدس و، تنها کتاب مقدس، حجت است.» در حالی که کلیسای کاتولیک معتقد است که: «مرجع تشخیص عقاید صحیح و واسطه فیض، کلیسایی است که سلسله مراتب اسقف هایش، به رسولان و در نهایت به مسیح برسد.» طبق سخن کاتولیک ها کتاب مقدس باید به وسیله کلیسا و پاپ تفسیر گردد، در حالی که از نظر پروتستان ها کتاب مقدس به هیچ مفسری نیاز ندارد و هر شخص مسیحی می تواند خود به کتاب مقدس مراجعه و آموزه های عقیدتی و احکام عملی را از آن استفاده کند. کلیسا جماعت مؤمنان است و رئیسی جز مسیح ندارد; بنابراین هیچ فرد و نهادی واسطه فیض نیست. کلیسای کاتولیک و ارتدکس، در بحث حجیت کلیسا دو نکته را مطرح می کردند:
ـ غیر از کتاب مقدس، تعالیم شفاهی دیگری از حضرت عیسی باقی مانده و سینه به سینه نقل شده است.
ـ کلیسا معصوم است و هرگاه در موضع فتوا دادن قرار می گیرد، با تأیید «روح القدس» از خطا در امان می ماند. پروتستان ها هر دو امر را بی دلیل می دانند.
2- کلیسای کاتولیک «فیض خداوند» و «اعمال صالح» را شرط سعادت بشر می داند. اعمال نیک عبارتند از: احکام خدا، یعنی احکام دهگانه عهد عتیق و اخلاق کامل مسیحیت. اخلاق مسیحیت قوانین عملی مشخصی است که بر عهده اشخاص گذاشته می شود; مانند حضور در مراسم کلیسایی، شرکت در عشای ربانی، حضور برای اعتراف به گناه و مواردی دیگر. اما پروتستان ها در حصول نجات، «ایمان» را کافی می دانند. مارتین لوتر معتقد بود که: «وقتی خدا فردی را می پذیرد، او را تغییر می دهد. پس اعمال صالح نتیجه ضروری ایمان است.»
3- اختلاف دیگر در مسئله «عشای ربانی» است. کاتولیک ها این آیین را به منزله تقدیم قربانی به خداوند می دانند که لازم است تحت اشراف روحانیان انجام پذیرد. به علاوه، بر این مطلب پای می فشارند که در مراسم عشای ربانی، «نان و شراب» حقیقتا و ذاتا به «خون و گوشت مسیح» تبدیل می شود و این آموزه را «تبدل جوهر» می نامند. اما لوتر هر دو مطلب را رد نمود و معتقد بود که خداوند در همه جا حضور دارد و در نظریه «همذات شدن با خدا» این نکته را مطرح کرد که خداوند از همان اول در اجزای نان و شراب حضور داشته است. البته اصلاحگران سوئیسی همچون تسوینگلی به این باور رسیدند که نان و شراب صرفا نماد حضور مسیح در آیین عشای ربانی هستند.
4- یکی دیگر از موارد اختلاف، مسئله «اعتراف» است. شخص گناهکار مقابل کشیش می ایستد و اعتراف خود را در حالی که سرش را به موازات کمربند کشیش خم کرده، اظهار و اعلام پشیمانی می کند. کشیش نیز شخص توبه کننده را به تناسب بزرگی گناهش به دعا، روزه و زیارت های مخصوص مکلف می سازد. کلیسای پروتستان مخالفت خود را با اعترافات و آمرزش گناهان به دست کشیش و با شفاعت خواستن از مقدسات اعلام کرده است.
5- کاتولیک ها به «برزخ» اعتقاد دارند. برزخ جایگاهی است که مؤمنان گناهکار، یعنی کسانی که پس از تعمید گناه کرده و مجازات دنیوی مقرر را تحمل نکرده اند، پس از مرگ مدتی در آن جا کفاره گناهان را می گذرانند. ارتدکس ها هم به برزخ اعتقاد دارند ولی چنین اعتقادی نزد پروتستان ها پذیرفته نیست.
6- کاتولیک ها مناصب کلیسایی را به 7 رتبه تقسیم می کنند، اما پروتستان ها و ارتدکس ها مناصب را تنها سه رتبه می دانند: اسقفی، کشیشی و شماسی. به علاوه، لزوم تجرد کشیشان را هم انکار می کنند. لوتر تأکید می کرد که باید به کشیشان اجازه زناشویی داده شود.
7- دعا برای مردگان، که در کلیسای کاتولیک و ارتدکس تجویز شده است و سبب دریافت احتمالی نور الهی است، در کلیسای پروتستان فاقد ارزش است. به گفته لوتر، زیارت اماکن مقدس، روزه و برگزاری مراسم دعا برای مردگان، باید منسوخ شود.
8- تصاویر شخصیت های مقدس کلیسایی و فرشتگان، از دیرباز مورد احترام فوق العاده کلیسای کاتولیک بوده و طبق تعالیم رسمی کلیسایی، احترام به تصاویر، تنها در صورتی که به قصد احترام به شخص صاحب تصویر باشد، جایز است. پروتستان ها وجود تماثیل و تصاویر در کلیسا را جایز نمی دانند و این گونه احترام را پرستش تلقی می کنند. امروزه بیش از نیمی از مسیحیان جهان پیرو کلیسای کاتولیک، حدود 30% تابع کلیسای پروتستان و 15% پیرو کلیسای ارتدکس هستند. کشورهای آلمان، هلند، فرانسه، نروژ، سوئد، دانمارک، فنلاند، سوئیس، آمریکا، کانادا، نیوزیلند، استرالیا و آفریقای جنوبی از کشورهایی هستند که پروتستان در آن جا طرفداران بیشتری دارد. در حال حاضر تمام گرایش های پروتستانی به آمریکا راه یافته اند و این کشور از مهمترین مراکز پروتستان به شمار می آید. در سده اخیر، پروتستان ها تبلیغات مسیحیت را در ایران سازمان دهی کرده اند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا