کفایة الاصول

این کتاب یکی از آثار ارزشمند ملا محمد آخوند خراسانی است. کتاب کفایه از مهمترین و رایج ترین تألیفات عصر حاضر است. این کتاب در دو جلد و به زبان عربی نوشته شده است و چون بسیار موجز و دقیق به رشته تحریر در آمده و خالی از مطالب علمی و فلسفی و حکمتی و الهی نیست لذا درک محتویات آن برای کسانی که اهل فن نباشند ولو عرب زبان هم باشند مشکل است زیرا خواننده باید از مقدمات علمی فراوانی بهره مند باشد تا بتواند به رموز اشارات و غموض عبارات آن پی ببرد و اگر فاقد چنین مایه ای باشد در همان سطر اول کتاب در می ماند. کتاب کفایة گرچه همه کتاب هایی را که از پیش در اصول تألیف شده به کلی متروک و منسوخ نکرده ولی بیش از همه آنها میان طالبان علم و صاحبان دقت و فضل رواج یافته و مورد استفاده و نظر گردیده است و کتاب هایی را که پس از آن به دست مجتهدان و فضلای معاصر تألیف گشته به طور اطلاق از لحاظ تدریس و تدرس تحت الشعاع قرار داده است. خلاصه آنکه کتاب کفایه علاوه بر مزایا و جهاتی که در خود داشته و ترقی و تکمیل دانشمندان را ایجاب و از این رو ترجیحش را بر کتب این فن اقتضا مینموده است. آخوند خراسانی دو سال روی کفایه کار کرده است یعنی تألیف این کتاب دو سال از وقت او را گرفته است و این کتاب در سال های آخر عمر آخوند در نجف نوشته شده است و تاکنون بارها در شهرهای ایران و عراق تجدید چاپ شده است. نسخه خطی کتب کفایه از طرف خانواده کفایی به کتابخانه مجلس شورای ملی ایران اهدا گردیده است. تدریس مطالب کفایه قبل از تدوین آن 6 سال طول کشیده و بعدها که کتاب به طبع رسیده این مدت تقریبا نصف گردیده است.

معرفی اجمالی نویسنده:
ملا محمد کاظم آخوند خراسانی، فقیه و مرجع تقلید شیعه و رهبر سیاسی عصر مشروطیت فرزند ملا حسین در سـال 1255، در مـشهد، در یـک خـانـواده غیر معروف متولد شد و در 22 سالگى به تهران مهاجرت کرد و مدت کوتاهى تحصیل فلسفه کرد سپس به نجف رفت، دو سال درس شیخ انصارى را درک کرد اما بیشتر تحصیلاتش نزد میرزاى شیرازى بوده است. میرزاى شیرازى در سال 1291 سـامرا را محل اقامت خود قرار داد، ولى آخوند خراسانى از نجف دور نشد و خودش مستقلا حـوزه درس تـشـکـیـل داد. او از مـدرسین بسیار موفق است، در حدود هزار و دویست شاگرد از محضرش استفاده مى کردند و درحدود دویست نفر آنان، خود مجتهد بودند. فـقـهـا عـصـر اخـیـر، نـظیر مرحوم آقا سید ابوالحسن اصفهانى، مرحوم حاج شیخ محمدحسین اصـفـهانى، مرحوم حاج آقا حسین بروجردى، مرحوم حاج آقا حسین قمى، و مرحوم آقا ضیاءالدین عـراقـى هـمـه از شـاگـردان او بوده اند. شهرت بیشتر آخوند خراسانى، در علم اصول است. کتاب کـفـایـة الاصـول او، یـک کتاب درسى مهم است و حواشى زیادى بر آن نوشته شده است. آرای اصولى آخوند خراسانى، همواره در حوزه هاى علمیه نقل می شود و مورد توجه است. آخوند خراسانى هـمـان کسى است که فتوا به ضرورت مشروطیت داد. مشروطیت ایران، رهین اوست. وی در نجف به عنوان جانشین میرزای شیرازی و بزرگ ترین مرجع تقلید عالم شیعه مشخص گردید او در سال 1329 هجرى قمرى در نجف به طور ناگهانی درگذشت. مرگ او طبیعی تلقی نشد و اینکه عمال انگلستان او را مسموم ساخته اند محتمل می نماید.

ساختاربندی کتاب:
این کتاب فراهم آمده است از مقدمه و هشت مقصد و خاتمه که مقدمه با 5 مقصد، قسمت مباحث الفاظ را شامل و سه مقصد دیگر با خاتمه بیان، قسمت ادله عقلیه را متکفل می باشد. در مقدمه 13 امر زیر که از مبادی فن است مورد بحث شده: 1. موضوع علم 2. وضع 3. طبیعی بودن صحت استعمال لفظ 4. صحت اطلاق لفظ و اراده نوع یا مثل یا شخص از آن 5. الفاظ برای معانی من حیث هی هی، وضع شده، نه از حیث مراد بودن 6. وضع مرکلبات 7. علائم حقیقت و مجاز، از از قبیل تبادر و غیر آن 8. احوال 5 گانه (تجوز- اشتراک- تخصیص- نقل- اضمار) و حکم تعارض آنها 9. حقیقت شرعیه 10. صحیح و اعم 11. اشتراک 12. استعمال لفظ در بیشتر از یک معنی 13. مبحث مشتق و متعلقات آن- مهمترین فصول و مباحث مقصد نخست: معنی ماده امر و بحث از اتحاد طلب و اراده- معنی حقیقی- صیغه امر- دلالت جمله خبری بر وجوب- اقتضای اطلاق صیغه امر نسبت به وجوب توصلی و تعبدی و همچنین نسبت به وجوب نفسی عینی و تعینی- امر بعد از حظر- مره و تکرار- فور و تراخی- اجزاء- مقدمه واجب- امر به شی نسبت به اقتضای نهی از منکر و...
- مهمترین مباحث مقصد دوم: حقیقت مدلول ماده و صیغه نهی- اجتماع امر و نهی- نهی از شی نسبت به اقتضای فساد
- مهمترین مباحث مقصد سوم: تعریف مفهوم- مفهوم جمله شرطیه- مفهوم استثناء، لقب، عدد و ادات حصر
- مهمترین مباحث مقصد چهارم: تعریف عام و خاص- الفاظ و صیغ عموم- حجت بودن عامی که تخصیص در آن راه یافته- اجمال مخصص- خطابات شفاهی- تخصیص کتاب به خبر واحد و...
- مهمترین مباحث مقصد پنجم: تعریف مطلق و مقید- مقدمات حکمت- مطلق و مقید متنافی- مجمل و مبین
- در مقصد ششم و هفتم و هشتم که در قسمت مباحث ادله عقلیه است از امور زیر بحث شده است: 1. اماراتی که به حکم شرع یا عقل دارای اعتبار است 2. اصول عملیه 3. تعادل و تراجیح یا تعارض
- مهمترین مباحث مقصد ششم: قطع و اقسام آن- امارات غیر علمی- ظواهر قرآن و سنت- اجماع منقول- تعارض اجماعات منقول و...
- مهمترین مباحث مقصد هفتم: اصل برائت، احتیاط، تخییر و استصحاب
- مهمترین مباحث مقصد هشتم: تعریف تعارض- تعارض میان اماره و اصل- تعارض میان امارات- تعارض میان ظاهر و اظهر- دایر شدن امر میان نسخ و تخصیص.
- در خاتمه در پیرامون امور مربوط به اجتهاد و تقلید گفتگو به عمل آمده است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا