کتاب حیوة القلوب

این کتاب یکی از آثار و تالیفات با ارزش علامه ملا محمدباقر مجلسی است که به زبان فارسی نوشته شده است. حیوة القلوب در قصص و احوالات پیغمبران عظام و اوصیاء ایشان (ص) می باشد و جز کتب اخبار محسوب می گردد. موضوع این کتاب مستطاب بیان فضایل و کمالات و مناقب و معجزات و تواریخ حالات اجداد گرام و آباء فخام عالی نسب است و چون مطالعه این کتاب موجب حیوة ابدی دلهای اهل ایمان می گردد آن را به «حیوة القلوب» مسمی گردانیده است.

معرفی اجمالی نویسنده
علامه ملا محمدباقر مجلسی در دارالسلطنه اصفهان متولد شد. تولد ایشان در خانواده ی علم و فضیلت و در عصر مرجعیت میرداماد فقیه و فیلسوف نامی اتفاق افتاد. علامه مجلسی در اواسط نیمه دوم سده ی یازدهم هجری و ده سال اول سده ی دوازدهم مشهورترین دانشمند فقیه و محدث نامی شیعه امامی، و شیخ الاسلام اصفهان و سرآمد علمای آن شهر عالم پرور بوده است. علامه سومین پسر ملا محمدتقی مجلسی است که او نیز از مفاخر علمای شیعه است و در اواخر حکومت صفویه با پشت کار فوق العاده و حوصله پر توانش توفیق یافت از راه تألیف و تصنیف کتابها و تدریس علوم و فنون اسلامی و تعلیم و تربیت شاگردان بسیار و اداره امور دینی شیعیان عصر خویش، آن چنان خدمت مثبت و سازنده ای به مردم مسلمان و شیعه ایران کند که هیچ مرجع روحانی دیگری چنین توفیقی نیافته است.
بیشتر تحصیلات او در علوم دینی در خدمت پدر بزرگوارش بود و از دیگر استادان او می توان به ملا محمد صالح مازندرانی که شوهر خواهرش بود، ملا حسنعلی شوشتری، میرزا رفیع الدین طباطبائی نائینی، شیخ عبدالله بن شیخ جابر عاملی، ملا محسن فیض کاشانی، سید میرزای جزائری و... اشاره کرد و از شاگردان علامه مجلسی می توان به سید نعمت الله جزایری، میر محمد صلح خاتون آبادی، حاج محمد اردبیل، میر محمدحسین خاتون آبادی، ملا محمد مجلسی (پسر عموی علامه) و... اشاره کرد. علامه مجلسی دو همسر داشته است که از همسر اول صاحب یک پسر و دو دختر شد و از همسر دوم خود صاحب یک پسر و یک دختر شد. گفته شده که علامه همسر سومی هم داشته که از آن صاحب دو پسر و دو دختر شد. علامه در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان سال 1110 هـ.ق در اصفهان شهر خود به جهان باقی شتافت. ایشان را در کنار مسجد جامع، پایگاهش و نزدیک خانه اش، جنب پدر علامه اش ملا محمدتقی مجلسی مدفون کردند. آرامگاه او در کنار مسجد جامع اصفهان واقع است.

ساختاربندی کتاب:
این اثر سه جلدی است که به شرح زیر می باشد:
1. جلد اول: وضعیت نشر: (انتشارات شرکت معارف اسلامیه قم، قم، 1382 ق)
باب اول: در بیان امور و احوال چند که در میان جمیع پیغمبران و اوصیاء ایشان مشترک است و در آن 4 فصل است.
باب دوم: در بیان فضایل و تواریخ و قصص آدم و حوا و اولاد گرام ایشانست مشتمل بر 7 فصل
باب سوم: در بیان قصص حضرت ادریس (ع) است.
باب چهارم: در بیان قصص حضرت نوح (ع) و مشتمل بر 2 فصل
باب پنجم: در بیان قصص حضرت هود (ع) و قوم آن حضرت و قصه شدید و شداد و ارم ذات العماد و مشتمل بر 2 فصل.
باب ششم: در بیان قصه حضرت صالح (ع) و ناقه آن حضرت و قوم اوست.
باب هفتم: در بیان قصه های حضرت ابراهیم خلیل الرحمن (ع) و اولاد امجاد آن حضرت است و مشتمل بر6 فصل.
باب هشتم: در بیان قصر حضرت لوط (ع) و قوم آن حضرت است.
باب نهم: در قصص ذوالقرنین (ع) است.
باب دهم: در بیان قصه های حضرت یعقوب و حضرت یوسف (ع).
باب یازدهم: در بیان غرائب قصص ایوب (ع).
باب دوازدهم: در بیان قصص شعیب (ع).
باب سیزدهم: در بیان قصص حضرت موسی و حضرت هارون (ع) است و در آن یازده فصل است.
باب چهاردهم: در بیان قصص حضرت حزقیل (ع).
باب پانزدهم: در بیان قصص حضرت اسماعیل (ع) که حق تعالی او را در قرآن مجید "صادق الوعد" نامیده است.
باب شانزدهم: در بیان قصه های حضرت الیاس و یسع و الیاس (ع).
باب هفدهم: در بیان قصه حضرت ذوالکفل است.
باب هجدهم: در بیان قصه ها و حکمت های حضرت لقمان حکیم (ع).
باب نوزدهم: در بیان قصص اشمویل (ع) و طالوت و جالوت است.
باب بیستم: در بیان سایر قصص حضرت داود (ع) و مشتمل بر 3 فصل است.
باب بیست و یکم: در بیان قصه اصحاب سبت است.
باب بیست و دوم: در بیان قصص حضرت سلیمان بن داود (ع) و مشتمل بر 4 فصل است.
باب بیست و سوم: در بیان قصه قوم سبا و اهل ثرثار است.
باب بیست و چهارم: در بیان قصه حنظله (ع) و اصحاب ارس.
باب بیست و پنجم: در بیان قصص حضرت اشعیا و حضرت حبقوق (ع).
باب بیست و ششم: در بیان قصص حضرت زکریا و یحیی (ع) است.
باب بیست و هفتم: در بیان قصص حضرت مریم دختر عمران مادر عیسی (ع) است.
باب بیست و هشتم: در بیان قصص حضرت روح الله عیسی بن مریم (ع) است و مشتمل بر 6 فصل است.
باب بیست و نهم: در بیان قصه های ارمیا و دانیال و عزیر (ع) و غرائب قصص بخت النصر است.
باب سی ام: در بیان قصص حضرت یونس بن متی و پدر آن حضرت است.
باب سی و یکم: در بیان قصه اصحاب کهف و اصحاب رقیم است.
با سی و دوم: در بیان قصه اصحاب أخدود و پیغمبر مجوس است.
باب سی و سوم: در بیان قصه حضرت جرجیس (ع) است.
باب سی و چهارم: در بیان قصه حضرت خالدین است.
باب سی و پنجم: در بیان احوال پیغمبرانی که تصریح به اسم شریف ایشان نشده است.
باب سی وششم: در بیان نوادر اخبار غیر پیغمبران از بنی اسرائیل و غیر ایشان است.
باب سی و هفتم: در بیان احوال بعضی از پادشاهان زمین است.

2. جلد دوم: وضعیت نشر: (کتابفروشی جعفری، مشهد)
در بیان تاریخ ولادت و وفات و معجزات و غزوات و سایر احوال شریفه ی حضرت خاتم النبیین و اشرف المرسلین و سیدالمحبین محمد بن عبدالله حبیب اله العالمین و بیان آباء طاهرین و اصحاب متدینین آن حضرت مشتمل است بر 65 باب:
باب اول: در بیان نسب شریف و خلقت با کرامت آن جناب و احوال والدین و اجداد عالی شأن آن حضرت است. (شامل 6 فصل)
باب دوم: در بیان بشاراتی است که انبیاء و اوصیاء (ع) و غیر ایشان برای بعثت و ولادت آن حضرت داده اند و احوال بعضی از مومنان که در زمان فترة بودند.
باب سوم: در بیان تاریخ ولادت شریف حضرت سیدالبشر (ص) و بیان غرائب و معجزاتی است که در آن وقت به ظهور آمده.
باب چهارم: در بیان احوال شریف آن حضرت.
باب پنجم: در بیان فضایل حضرت خدیجه.
باب ششم: در بیان اسامی سامیه و نقش خواتیم کریمه و دواب و اسلحه و غیر آنها است از آنچه به آن حضرت منسوب بوده است. (شامل 4 فصل)
باب هفتم: در بیان خلقت با برکت و شمایل کثیرة الفضایل آن حضرت.
باب هشتم: در بیان اخلاق حمیده و اطوار پسندیده و سیر و سنن آن حضرت.
باب نهم: در بیان قلیلی از مناقب و فضایل و فصایص آن حضرت.
باب دهم: در بیان وجوب اطاعت و محبت و ولایت و نهی از مخالفت آن حضرت.
باب یازدهم: در بیان وجوب تعظم و توقیر و آداب معاشرت آن جناب.
باب دوازدهم: در بیان عصمت آن حضرت.
باب سیزدهم: در بیان وفور علم آن حضرت.
باب چهاردهم: در بیان اعجاز قرآن مجید.
باب پانزدهم: در بیان آنکه نظیر معجزات جمیع پیغمبران (ع) از آن حضرت به ظهور آمده است.
باب شانزدهم: در بیان معجزاتی است که متعلق است به اجرام سماویه و آثار علویه.
باب هفدهم: در بیان معجزه چند است که از آن حضرت در جمالات و نباتات ظاهر شده.
باب هجدهم: در بیان معجزاتی است که در حیوانات ظاهر شده.
باب نوزدهم: در بیان استجابت دعای آن حضرت در زنده کردن مردگان و سخن گفتن با ایشان و شفای بیماران و.......
باب بیستم: در بیان معجزاتی است که از آن حضرت در کفایت شر دشمنان ظاهر شده.
باب بیست و یکم: در بیان معجزات آن حضرت از مستولی شدن بر شیاطین و جنیان و...
باب بیست و دوم: در معجزات و خبر دادن از مغیبات و...
باب بیست و سوم: در بیان مبعوث گردیدن آن حضرت به رسالت
باب بیست و چهارم: در بیان کیفیت معراج پیغمبر اکرم (ص).
باب بیست و پنجم: در بیان هجرت حبشه
باب بیست و ششم: در بیان دخول شعب ابی طالب
باب بیست و هفتم: در بیان کیفیت هجرت آن حضرت به سوی مدینه
باب بیست و هشتم: در بیان نزول آن حضرت در مدینه و بنای مسجد
باب بیست و نهم: در بیان جوامع و نوادر غزوات آن حضرت
باب سی ام: در بیان کیفیت جنگ بدر
باب سی و یکم: در بیان غزوات و وقایعی که بعد از جنگ بدر تا غزوه احد واقع شد.
باب سی و دوم: در بیان جنگ احد
باب سی و سوم: در بیان غزوه حمراء الاسد
باب سی و چهارم: در بیان غزوات و وقایعی است که در مابین جنگ احد و غزوه احزاب واقع شد.
باب سی و پنجم: در بیان جنگ خندق.
باب سی و ششم: در بیان غزوه بنی قریظه.
باب سی و هفتم: در بیان غزوات و وقایعی است که در مابین غزوه احزاب و غزوه مدینه واقع شد.
باب سی و هشتم: در بیان غزوه مدینه.
باب سی و نهم: در بیان فتح خیبر.
باب چهلم: در بیان عمره قضا و نوشتن نامه ها به پادشاهان و سایر وقایع.
باب چهل و یکم: در بیان غزوه موته.
باب چهل و دوم: در بیان غزوه ذات السلاسل.
باب چهل و سوم: در بیان فتح مکه معظمه.
باب چهل و چهارم: در بیان غزوه حنین و...
باب چهل و پنجم: در بیان غزوه تبوک و قصه عقبه و مسجد ضرار.
باب چهل و ششم: در بیان نزول سوره برائة.
باب چهل و هفتم: در بیان قصه مباهله.
باب چهل و هشتم: در بیان سایر وقایع تا حجة الوداع
باب چهل و نهم: در بیان حجة الوداع و آنچه در آن سفر شریف واقع شد.
باب پنجاهم: در بیان نوادر اخبار آن حضرت و بعضی از احوال اصحاب آن حضرت و...
باب پنجاه و یکم: در بیان احوال اولاد امجاد آن حضرت.
باب پنجاه و دوم: در بیان زنان آن حضرت و مجمل احوال ایشان.
باب پنجاه و سوم: در بیان قصه ی تزویج زینب و بعضی از اموال زید بن حارثه.
باب پنجاه و چهارم: در بیان احوال ام سلمه.
باب پنجاه و پنجم: در بیان احوال شقاوت مآل عایشه و حفصه
باب پنجاه و ششم: در بیان احوال خویشان و خدمتگذاران و ملازمان و آزاد کرده های آن حضرت
باب پنجاه و هفتم: در بیان فضیلت مهاجران و انصار و صحابه و تابعان و بعضی از مجملات احوال ایشان
باب پنجاه و هشتم: در بیان فضایل بعضی از اکابر صحابه
باب پنجاه و نهم: در بیان فضایل سنیه و اخلاق علیه و رفعت شأن و سایر احوال حضرت سلمان فارسی
باب شصتم: در بیان احوال خیر مآل محرم اسرار ربانی ابوذر غفاری و فضایل و مناقب اوست
باب شصت و یکم: در بیان بعضی از فضایل و احوال مقدادبن اسود کندی
باب شصت و دوم: در بیان فضایل امت پیغمبر (ص) و بعضی از احوال ایشان
باب شصت و سوم: در بیان وصیت پیغمبر اکرم (ص) و سایر وقایعی که نزدیک ارتحال آن حضرت به عالم قدس واقع شد.
باب شصت و چهارم: در بیان کیفیت وقوع مصیبت کبری و داهیه عظمی یعنی وفات سید انبیاء محمد مصطفی (ص) و کیفیت تغسیل و تکفین و دفن و نماز بر آن حضرت
باب شصت و پنجم: در بیان احوالی چند است که بعد از دفن آن حضرت واقع شده و آنچه نزد ضریح مقدس آن حضرت ظاهر گردید و غرائب احوال روح مقدس آن بزرگوار.

3. جلد سوم: وضعیت نشر: (1362 – جاویدان)
در بیان وجوب وجود امام (ع) و منصوب بودن او از جانب لک علام و عصمت او از گناهان صغیره و کبیره و انصاف او به صفات کمالیه به غیر از نبوت و آیاتی که در شان ائمه (ع) مجملا نازل شده و آن مشتمل است بر دو باب:
1. باب اول: در بیان وجوب وجود امام (ع) در هر عصر:
فصل اول: در وجوب امامت و آنکه هیچ زمانی خالی از امام نمی باشد.
فصل دوم: در بیان آنکه امام می باید معصوم باشد از جمیع گناهان.
فصل سوم: در بیان آنکه امامت نبض خدا و رسول می باشد در بیعت و اختیار مردم.
فصل چهارم: در بیان وجوب معرفت امام است و آنکه مردم معذور نیستند در ترک ولایت امام حق و آنکه هر که بمیرد و امام خود را نشناسد مرده خواهد بود با کفر و نفاق.
فصل پنجم: در بیان آنکه هر که انکار یک امام کند چنان است که همه را انکار کرده باشد.
فصل ششم: در وجوب اطاعت ائمه حق است.
فصل هفتم: در بیان آنکه هدایت نمی توان یافت که از جهت ائمه حق و ایشانند وسیله میان خدا و خلق.
فصل هشتم: در حدیث ثقلین و امثال آن.
فصل نهم: در بیان سایر نصوص متفرقه ایشان که مجملا در ضمن اخبار مختلفه وارد شده است
2. باب دوم: در بیان آیاتی که در شأن ائمه مجملا نازل شده و در آن چند فصل است:
فصل اول: در تاویل سلام علی آل یس.
فصل دوم: در بیان آنکه اهل ذکر اهل بیتند و آنکه بر شیعه سوال از ایشان واجب است و بر ایشان جواب واجب نیست.
فصل سوم: در بیان آنکه ایشانند اهل علم قرآن و راسخون در علم و انزار کنندگان به قرآن
فصل چهارم: در بیان آنکه آیات و بینات خدا و کتاب خدا ایشانند در بطن قرآن
فصل پنجم: در بیان آنکه بر گزیده ی بندگان و آن ابراهیم ائمه (ع) اند
فصل ششم: در بیان وجوب وجود محبت اهل بیت (ع) است
فصل هفتم: در تأویل والدین و والد و ارحام و ذی القربی بر رسول خدا (ص) و ائمه هدی
فصل هشتم: در بیان آنکه در قرآن امانت به معنی امامت است.
فصل نهم: در بیان آیاتی که دلالت بر وجوب متابعت اهل بیت (ع) می کند.
فصل دهم: در تأویل آیات نور در اهل بیت (ع)
فصل یازدهم: در بیان آنکه ایشانند شهدا و گواهان به خلق
فصل دوازدهم: در بیان اخباری که مشتمل است بر تأویل آیات مؤمنین و ایمان مسلمین و اسلام به اهل بیت رسالت و ولایت ایشان و...
فصل سیزدهم: در بیان احادیثی که دلالت می کند بر آنکه ایشان ابرارند و متقیان و سابقان و مقربان و...
فصل چهاردهم: در بیان اخباری که در باب تأویل صراط و اشتباه اینها با ائمه (ع) وارد شده است.
فصل پانزدهم: در تأویل آیاتی که مشتمل است بر صدق و صادق و صدیق.
فصل شانزدهم: در بیان اخباری که در تأویل حسنه و حسنی به ولایت و سیئه بعد از ایشان وارد شده است.
فصل هفدهم: در بیان آنکه نعمت و نعیم در آیه کریمه مفسر است به ولایت اهل بیت و...
فصل هجدهم: در بیان اخباری است که در تأویل شمس و قمر و نجوم و بروج و امثال آنها به ائمه (ع) وارد شده است.
فصل نوزدهم: در بیان آن است که آنها حبل الله المتین و عروة الوثقی و امثال اینها اند.
فصل بیستم: در تفسیر حکمت به معرفت ائمه و اولو النهی بایشان
فصل بیست و یکم: در تفسیر صافون و مسجون و صاحب مقام معلوم و حمله عرش و سفره کرام برره بائمه
فصل بیست و دوم: در تأویل اهل رضوان و درجات بائمه و اهل سخط و عقوبت باعدای ایشان.
فصل بیست سوم: در آنکه ناس اهل بیت (ع) و شبیه به ناس شیعیان ایشانند و غیر ایشان نشناسند.
فصل بیست و چهارم: در تأویل بحر و لؤلؤ و مرجان به ایشان
فصل بیست و پنجم: در تأویل ماء معین و بئر معطله و قصر مشید و سحاب و مظر و ظل و فواکه و سایر منافع ظاهره است به ائمه (ع) و...
فصل بیست و ششم: در بیان تأویل نحلست بائمه
فصل بیست و هفتم: در بیان تأویل سبع مثانی است بائمه (ع)
فصل بیست و هشتم: در بیان آنکه علما در قرآن ائمه (ع) اند و اولوالباب شیعیان ایشانند.
فصل بیست و نهم: در بیان آنکه ایشانند متوسمون و بر روی هر کس نظر کنند میدانند ایمان و نفاق او را
فصل سی ام: در تأویل آیات آخر قرآن در شأن ائمه (ع)
فصل سی و یکم: در تأویل شجره طیبه باهل بیت (ع)
فصل سی و دوم: در بیان تأویل آیات ائمه (ع) است.
فصل سی و سوم: در تأویل آیات که مشتملند به امام و امامت در شأن ائمه (ع)
فصل سی و چهارم: در نزول سلم و استلام در ائمه (ع)
فصل سی و پنجم: در بیان آنکه ایشانند خلفای خدا که می خواهد ایشان را متمکن گرداند در زمین و...
فصل سی و ششم: در بیان آنکه کلمه و کلمات در قرآن مجید مؤدیست به اهل بیت (ع) و ولایت ایشان
فصل سی و هفتم: در بیان آنکه ایشان داخلند در حرمتهای الهی
فصل سی و هشتم: در تأویل آیات عدل و معرفت و احسان و قسط و میزان به ولایت ائمه (ع)
فصل سی و نهم: در تأویل جنب الله و یدالله و امثال اینها برسول خدا و ائمه (ع)
فصل چهلم: در آنکه ائمه (ع) خانه های علمند و معدن حکمتهایند و...
فصل چهل و یکم: در بیان آیاتی که در محبت ملائکه نسبت به ایشان و شیعیان ایشان نازل شده
فصل چهل و دوم: در بیان آنکه آیات صبر و عسر و یسر در شأن ائمه و...
فصل چهل و سوم: در بیان آیاتی که در مظلومیت ائمه (ع) نازل شده است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا