ایمان و عمل صالح عوامل ورود به بهشت

نخستین چیزی که سرمایه اصلی نجات و خمیرمایه سعادت و کلید درهای بهشت شمرده شده ایمان و عمل صالح است، قرآن می گوید: «و الذین ءامنوا و عملوا الصالحت أولئک أصحاب الجنة هم فیها خلدون؛ و آنان که ایمان آوردند و عمل صالح کردند، اهل بهشتند و ایشان در آن جاودانند.» (بقره/ 82) سیرت ایمان به اصول توحید و تقوى و قیام به وظایف الهى سکونت در بهشت ها جوار رحمت و فضل کبریائى خواهد بود در مقام اجر و پاداش مؤمنین نیک اعمال برآمده که آنان متنعم مى گردند به نعمتهاى بهشتى زیرا که به خداى غالب قاهر ایمان آورده و عمل نیکى که شایسته قرب احدیت است نموده اند چنین کسانى فائز گردیده اند به فیوضات غیر متناهى.
خداوند می فرماید: «إن الذین امنوا وعملوا الصالحات لهم جنات تجری من تحتها الأنهار ذلک الفوز الکبیر؛ رستگاری بزرگ بر اساس ایمان و عمل صالح است و پاداش آن باغ های بهشتی است که زیر آنها نهرها جاری است.» (بروج/ 11) در ایمان چهار امر معتبر است: اول- یقین به جمیع عقائد حقه و ضروریات دین و مذهب شک و ظن کافى نیست یقین قطعى لازم است. دوم- دلبستگى و در بند دین بودن که تعبیر به عقیده می کنیم و مى گوییم عقاید حقه. سوم- اقرار قلبا و لسانا که کفر جحودى نباشد که می فرماید: «و جحدوا بها و استیقنتها أنفسهم ظلما و علوا فانظر کیف کان عاقبة المفسدین؛ و با آنكه دلهايشان بدان يقين داشت از روى ظلم و تكبر آن را انكار كردند پس ببين فرجام فسادگران چگونه بود.» (نمل/ 14) چهارم- تسلیم و زیر بار دین رفتن.
قطعا مراد از "و عملوا الصالحات" جمیع اعمال صالحه نیست ولو لفظ الصالحات عموم دارد زیرا احدى نمی تواند جمیع اعمال صالحه را حیازت کند بلکه مراد اعمال صالحه داشته باشند به تفاوت درجات بلى کوتاهى در واجبات نکنند. در مورد "لهم جنات تجری من تحتها الأنهار" نیز باید گفت که هشت جنت داریم جنات ثمانیه و مراد از تحتها یعنى از پاى قصور، و انهار بهشت هم بسیار است: «من ماء غیر آسن، و من لبن لم یتغیر طعمه، و من خمر لذة للشاربین، و من عسل مصفى»، و نهر سلسبیل، و نهر کوثر. و حرف لام (لهم) به معناى اختصاص و لازم ذاتى است که ایمان قلبى و تقوى و اداء وظایف و اعمال صالحه سیرت این نیروى الهى و شعار عبودیت در عالم قیامت سکونت در جوار رحمت و امن ساحت پروردگار خواهد بود و لازم دیگر آن بر حسب آیه (لهم ما یشاؤن) اراده و مشیت به طور اطلاق است که هر چه اراده آنان بدان تعلق بیابد بى درنگ براى آنان آماده شده و پدید مى آید.
"ذلک الفوز الکبیر": بیان آن است که فوز و فلاح دائم و رستگارى ذاتى بشر در محور ایمان و اعتقاد قلبى به اصول توحید خالص و پیروى از برنامه مکتب عالى قرآن دور می زند که به حکم رابطه قلبى به ساحت کبریائى است، و از شئون و ظهور رابطه ى ذاتى و آفرینش است. و فوز و رستگارى براى بشر زیاده بر این تصور نمی رود که در اثر کسب نیروى ایمان و خویشتندارى از گناهان و بالاخره نیروى ایمان و شعار عبودیت انسان را به فضل پروردگار در جوار رحمت کبریائى سکونت دهد و نیز با رسولان که با تعلیمات غیبى رابطه داشته همنشین شوند و حکم خلود در سعادت درباره هر یک از اهل ایمان از مقام کبریائى شرف صدور بیابد و براى ابد به موقع اجراء گذارده شود. به همین قیاس نهایت تیره بختى و شقاوت بشر در محور شرک و مبارزه با ساحت کبریائى و تکذیب دعوت رسول (ص) صادع اسلام و القاء فتنه و شبهه در قلوب مردم دور می زند.
خداوند متعال در آیه دیگر مؤمنان را بهترین انسان ها دانسته، بهترین پاداش را برای آنان منظور فرموده (جنات عدن) در آن جاودانه باشند: «إن الذین امنوا وعملوا الصالحات أولئک هم خیر البریة* جزاؤهم عند ربهم جنات عدن تجری من تحتها الأنهار خالدین فیها أبدا رضی الله عنهم و رضوا عنه؛ همانا کسانی که ایمان آوردند و کارهای نیک و شایسته کردند ایشانند بهترین آفریدگان. پاداش ایشان نزد پروردگارشان بهشت های پاینده است که از زیر آنها جوی های روان است، در آن جا همیشه جاودانه باشند؛ خدای از آنان خشنود است و آنان از خدا خشنودند.» (بینه/ 7- 8)
امام صادق (ع) به مردی از شیعیان فرمود: شما اهل رضا هستید؛ زیرا خداوند متعال از شما خشنود و شادمان است. فرشتگان برادران شما در کارهای خیر هستند. پس وقتی در کارها کوشش و تلاش می کنید خدا را بخوانید و هنگامی که غافل شدید کوشش (جبران) کنید. شما بهترین مردم هستید. شهرهای شما بهشت و قبرهایتان بهشت است. برای بهشت آفریده شده اید و پاداش و نعمت های شما در بهشت است.
در آیه ای دیگر به افرادى که ایمان و عمل صالح دارند وعده مى دهد که به زودى در باغهاى بهشت که نهرها از پاى درختانش جریان دارد زندگى خواهند داشت، یک زندگى جاویدان و ابدى علاوه بر این، همسران پاکیزه اى به آنها مى دهد که مایه آرامش روح و جسم آنها است و در زیر سایه درختانى زندگى خواهند کرد که بر خلاف سایه هاى ناپایدار این جهان همیشگى است و هیچگاه بادهاى داغ، و سوز سرما، به آن راه ندارد. «و الذین آمنوا و عملوا الصالحات سندخلهم جنات تجری من تحتها الأنهار خالدین فیها أبدا لهم فیها أزواج مطهرة و ندخلهم ظلا ظلیلا؛ و کسانى را که ایمان آورده و کارهاى نیک انجام داده اند، به زودى در باغ هایى که از زیر (درختان) آن نهرها جارى است وارد مى کنیم. آنان همیشه در آن جاودانند، برایشان در آن جا همسرانى پاکیزه است و آنان را در سایه هایى پایدار (بدون سردى و گرمى و طوفان) درآوریم.» (نساء/ 57)
نیز در آیاتی دیگر ایمان و عمل صالح را دو شرط اساسى براى ورود به بهشت معرفی می کند: «و أدخل الذین ءامنوا و عملوا الصالحت جنات تجرى من تحتها الأنهار خلدین فیها بإذن ربهم تحیتهم فیها سلام؛ و کسانى را که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، به باغهاى بهشت وارد مى کنند باغهایى که نهرها از زیر درختانش جارى است به اذن پروردگارشان، جاودانه در آن مى مانند و تحیت آنها در آن، سلام است.» (ابراهیم/ 23)
این آیات آن مقصدى را که سعادتمندان از مؤمنین بدانجا منتهى مى شوند را بیان مى کند و خداى تعالى در میان همه منازل قرب، پاداش کسانى را که به وسیله ایمان خود هدایت یافتند را جنات نعیم ذکر کرده: «إن الذین ءامنوا و عملوا الصالحات یهدیهم ربهم بإیمانهم تجرى من تحتهم الأنهر فى جنات النعیم؛ به یقین کسانى که ایمان آورده اند و عمل هاى شایسته کرده اند، آنها را پروردگارشان به سبب ایمانشان (به قرب خویش) هدایت مى کند، (و در آخرت) در باغ هاى پرنعمت از زیر (درختان و قصر) آنها نهرها روان است.» (یونس/ 9)
بنابراین مهم ترین اثر ایمان، رستگارى و بهروزى ابدى است. آیات بسیارى بر این نکته تأکید دارد که رستگارى انسان در گرو ایمان است. قرآن کریم هدف دعوت الهى را فراخواندن انسان ها به زنده شدن و برخوردارى از زندگى برتر مى شمارد. «یا أیها الذین آمنوا استجیبوا لله و للرسول إذا دعاکم لما یحییکم؛ اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد چون خدا و پيامبر شما را به چيزى فرا خواندند كه به شما حيات مى ‏بخشد آنان را اجابت كنيد.» (انفال/ 24) و ایمان و عمل صالح را شرط برخوردارى از این زندگانى برتر اعلام مى دارد. و ناگفته پیداست رستگارى مراتب گوناگون دارد. پایین ترین مرتبه رستگارى، رهایى از شقاوت ابدى است و نیل به زندگانى جاوید در بهشت در مرتبه بالاتر قرار دارد. اما والاترین مرتبه رستگارى، برخوردارى از رضایت خداوند است. قرآن کریم، پس از توصیف بهشت جاوید و شمارش نعمت هاى آن، رضایت الهى را برتر و رستگارى بزرگ مى داند.
«وعد الله المؤمنین والمؤمنات جنات تجرى من تحتها الأنهار خالدین فیها و مساکن طیبة فى جنات عدن، و رضوان من الله اکبر، ذلک هو الفوز العظیم؛ خداوند به مردان و زنان باایمان بهشت هایى را وعده داده که از زیر (ساختمان و درختان) آنها نهرها روان است که جاودانه در آن باشند، و نیز مسکن هاى پاکیزه اى را در بهشت هاى ابدى و خشنودیى از جانب خداوند (از همه نعمت ها) بزرگتر است آن است کامیابى بزرگ.» (توبه/ 72)
"عدن" در لغت به معنى اقامت و بقاء در یک مکان است، و لذا به "معدن" که جایگاه بقاى مواد خاصى است این کلمه اطلاق مى شود، بنابراین مفهوم "عدن" با خلود شباهت دارد، ولى از آنجا که در جمله قبل به مساله خلود اشاره شده، چنین استفاده مى شود که جنات عدن محل خاصى از بهشت پروردگار است که بر سایر باغهاى بهشت امتیاز دارد. در اینجا روشن مى شود اینکه مى گویند قرآن به هنگام شرح پاداش مؤمنان و نیکوکاران تنها روى نعمتهاى مادى تکیه کرده، و از جذبه هاى معنوى در آن خبرى نیست، در اشتباهند، زیرا در جمله بالا رضایت خدا که مخصوصا با لفظ "نکره" بیان شده اشاره به گوشه اى از خشنودى خداست، از همه نعمتهاى مادى بهشت برتر شمرده شده و این نشان مى دهد که تا چه حد آن پاداش معنوى پر ارزش و گرانبها است.
اما باید توجه داشت آنچه موجب رستگاری و دخول در بهشت است، ایمان واقعی است نه ظاهری. و در روز قیامت ایمان واقعی مثمر ثمر است، و مجرد نامگذاری و خود را مؤمن نامیدن، ملاک نجاح و رستگاری نیست. و معلوم است که مؤمنان نیز نباید به نام ایمان اکتفا کنند، و باید دنبال ایمان واقعی بروند، و الا زیانکار می باشند. و هر فرد از افراد انسان (بدون استثناء) ایمان به خدا و روز قیامت داشته باشد و ایمانش واقعی باشد و کارش نیکو باشد، رستگار است. و از جمله اعمال نیکو، تفحص و تجسس از حقیقت ادیان و ایمان به رسول الله است، که در این صورت بر فرض وصول، مؤمن و مسلمان واقعی شده، و بر فرض عدم وصول جزء مستضعفان و یا ملحق به آنها محسوب و مورد رحمت خدا واقع می شوند.
ایمان، عبارت است از جایگیر شدن اعتقاد در قلب، و این کلمه از ماده (ء - م - ن) اشتقاق یافته، کانه شخص با ایمان، به کسى که به درستى و راستى و پاکى وى اعتقاد پیدا کرده، امنیت مى دهد، یعنى آنچنان دلگرمى و اطمینان مى دهد که هرگز در اعتقاد خودش دچار شک و تردید نمى شود، چون آفت اعتقاد و ضد آن شک و تردید است.
از امیرالمؤمنین (ع)، پرسیدند که ایمان چست؟ فرمود: ایمان عبارت است شناخت قلبى، اعتراف و اقرار به زبان، عمل با اعضاء و جوارح بدن. ایمان حقیقى نشانه هائى دارد، که هر کس این نشانه ها را در خود داشته باشد، مؤمن حقیقى است. امام (ع) براى مؤمن حقیقى، سه نشانه اصلى و مهم تعیین فرموده است، که ما نیز با توجه به آنها می توانیم مؤمنان حقیقى را بشناسیم. طبق فرموده امام (ع) مؤمن حقیقى کسى است که:
اولا شناخت قلبى داشته باشد. یعنى از صمیم قلب و از ته دل، وجود خدا را شناخته باشد، و صمیمانه معتقد باشد که اصول دین اسلام، یعنى یگانگى خداوند متعال، نبوت حضرت محمد (ص)، و فرارسیدن روز قیامت، عدل خداوند و جانشینى امامان (ع)، بر حق است.
ثانیا به زبان اعتراف کند، یعنى اعتقادات الهى و اسلامى خود را بر زبان آورد، و همواره کلمه (شهادتین) را به زبان جارى سازد، و به یگانگى خدا و نبوت حضرت محمد (ص) اقرار کند.
ثالثا وظایف اسلامى خود را با اعضاء بدنش انجام دهد، یعنى وضو ساختن، نماز خواندن، روزه گرفتن، بدنگرفتن با زبان بد نشنیدن با گوش، نگاه حرام نکردن با چشم، و... تمام وظائفى را که خداوند براى اعضاء بدن او تعیین فرموده است، به طور صحیح و کامل به انجام رساند.
بنابراین، هر کس که یکى از این نشانه ها، یا قسمتى از این نشانه ها را نداشته باشد، نمى تواند خود را مؤمن حقیقى بداند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا