قرآن و علل نزول باران و تگرگ

در آیه 43 سوره نور می خوانیم: «ألم تر أن الله یزجى سحابا ثم‏ یؤلف بینه ثم‏ یجعله رکاما فترى الودق یخرج من خلاله و ینزل من السماء من جبال فیها من برد فیصیب به من یشاء و یصرفه عن من یشاء یکاد سنا برقه یذهب بالأبصار؛ آیا ندیدی که خداوند ابرهایی را به آرامی می راند سپس میان آنها پیوندی می دهد و بعد آن را متراکم می سازد در این حال دانه های باران را می بینی که از لابلای آن خارج می شود و از آسمان -از کوه هایی که در آن است- دانه های تگرگ نازل می کند و هر کس را بخواهد به وسیله آن زیان می رساند و از هر کس بخواهد زیان را دفع می کند، نزدیک است پرتو برق آن (ابرها) چشم ها را ببرد.»
در این آیه تعبیرات مختلفی است که در گذشته، دقیقا معلوم نبوده است.
«یزجی» از ماده «ازجاء» در اصل به معنی هل دادن یا راندن ملایم و آرام است و راغب در مفردات می گوید: «تزجیه» به معنی راندن برای مرتب و ردیف ساختن است و قرآن مجید در مورد حرکت کشتی ها به وسیله بادها در دریا این واژه را به کار برده است (اسراء/ 66)
«رکام» (بر وزن غلام) به معنی اشیایی است که روی هم متراکم شده است.
«ودق» (بر وزن شرق) به عقیده جمعی از مفسران به معنی دانه های باران و به عقیده بعضی دیگر، به معنی برق است.
«برد» (بر وزن سبد) تگرگ و دانه های یخ بسته باران است و در اصل از ماده برد (بر وزن سرد) به معنی سردی و برودت است و چون دانه های تگرگ هم خودش سرد است و هم مایه برودت و سردی زمین می شود، این واژه بر آن اطلاق شده است (در کتاب «التحقیق» آمده است: «البرودة فی الماء ان یبرد الی ان یصل حد الانجماد فیقال له البرد؛ برودت در آب آن است که به قدری سرد شود که به حد انجماد برسد و به آن «برد» می گویند.»)
«جبال» جمع جبل، به گفته «معجم مقاییس اللغة» به معنی تجمع شیء توأم با ارتفاع است، همین معنی در «التحقیق» نیز آمده است. بنابراین جبل، تنها به معنی کوه های سنگ و شن نیست، بلکه هر توده عظیم به هم انباشته مرتفع را در زبان عرب، جبل می گویند.
با توجه به آنچه گفته شد به آیه باز می گردیم، آیه فوق می گوید: خداوند از کوه هایی که در آسمان است دانه های تگرگ نازل می کند.
هیچکس در آن عصر و زمان به دقت نمی دانست که ابرها در آسمان به صورت کوه هایی است، با ارتفاعات متفاوت که ما قاعده آن را می بینیم، زیرا، تمام ابرها را به صورت یک صفحه گسترده در آسمان مشاهده می کنیم اما هنگامی که با هواپیما، به فراز ابرها برویم، ابرها را به صورت کوه ها و دره ها و پستی ها و بلندی هایی مانند آنچه در سطح زمین مشاهده می نماییم و به تعبیر دیگر سطح بالای ابرها هرگز صاف نیست و همانند سطح زمین دارای ناهمواری های فراوان و در بسیاری از موارد به صورت کوه روی هم انباشته شده است.
این نکته دقیق را که بر اثر پیشرفت علوم به اثبات رسیده نیز می توان بر این معنی افزود تا مفهوم جبال (کوه ها) در آیه روشن تر شود.
یکی از دانشمندان در تحلیل خود، سخنی دارد که خلاصه اش این است: در آیه مورد بحث، ابرهای بلند به کوه هایی از یخ تعبیر شده، زیرا دانشمندان در پروازهای هوایی خود به ابرهایی برخورد کرده اند که متشکل و مستور از سوزن های یخ است که درست عنوان «کوه هایی از یخ» بر آنها صادق است و عجب اینکه یکی از دانشمندان شوروی در تشریح بعضی از «ابرهای رگباری» چندین بار از آنها به عنوان کوه هایی از برف، یا کوه های ابر یاد کرده است.
اینها همه از یکسو، از سوی دیگر دانشمندان امروز درباره چگونگی تولید تگرگ در آسمان چنین می گویند: دانه های باران از ابر جدا می شود و در قسمت فوقانی هوا در جبهه سردی برخورد می کند و یخ می زند، ولی در آن حال بسیار کوچک است، سپس طوفان های شدیدی که در آن منطقه حکم فرما است، این دانه ها را مجددا به بالا پرتاب می کند و بار دیگر این دانه ها به داخل ابرها فرو می روند و لایه دیگر از آب به روی آن می نشیند که به هنگام جدا شدن از ابر مجددا یخ می بندد و گاه این موضوع چندین بار تکرار می شود، تا زمانی که تگرگ به اندازه ای درشت شود که دیگر طوفان نتواند آن را به بالا پرتاپ کند یا اینکه طوفان موقتا آرام گیرد، اینجا است که راه زمین را پیش می گیرد و بدون مانع به طرف زمین حرکت می کند و گاه به اندازه ای درشت و سنگین است که خساراتی به مزارع و باغ ها و حیوانات و حتی انسان ها وارد می سازد.
از اینجا روشن می شود که به وجود آمدن تگرگ های درشت و سنگین در صورتی امکان پذیر است که کوه های ابر بر فراز آن، متراکم گردند تا هنگامی که بادهای شدید دانه یخ زده تگرگ را به میان آن پرتاب می کنند مقدار بیشتری آب به خود جذب کند و سنگین شود. به این ترتیب کوه های ابر، منبع قابل ملاحظه ای برای تکون تگرگ های درشت که در آیه به آن اشاره شده محسوب می شود.
تنها سوالی که در اینجا باقی می ماند این است که: چرا قرآن مجید روی سخن را در اینجا به پیامبر (ص) کرده و می گوید: «الم تر» (آیا ندیدی؟) در حالی که می دانیم این مطلب در آن زمان هرگز قابل رویت نبوده، و تنها در عصر ما از طریق پرواز با هواپیما قابل رویت است.
پاسخ این سوال روشن است زیرا «الم تر» و جمله هایی شبیه به آن، به معنی «الم تعلم» (آیا نمی دانی؟) می باشد، و لذا با اینکه پیامبر (ص) در عام الفیل (سال هجوم لشگر ابرهه به مکه) متولد شد و در آن صحنه حضور نداشت، قرآن می گوید: «الم ترکیف فعل ربک باصحاب الفیل؛ آیا ندیدی، پروردگار تو با اصحاب فیل چه کرد؟»

منـابـع

کلیــد واژه هــا